---

چکیده بعد از ظهور رایانه در نیمه دوم قرن بیستم و تولید گسترده انواع آثار شگفت انگیز ادبی، علمی و هنری توسط آن، بدون دخالت مستقیم انسان‌ها، نحوه حمایت حقوقی از این آثار و احکام حقوقی آن در قالب نظام موجود مالکیت ادبی و هنری با چالش‌های فراوان مواجه شده است. موضوعاتی همچون تعیین حکم پدیدآورندگی، مدت حمایت، و حقوق معنوی یا اخلاقی در این قبیل آثار همگی مسائلی است که باید تکلیف آن در قوانین مالکیت ادبی وهنری به‌‌صراحت مشخص گردد. گرچه در برخی از قوانین مانند قوانین انگلستان تکلیف این موارد به‌‌صراحت در قانون مشخص شده، اما این مسأله هنوز در قوانین بسیاری از کشورها همچون آمریکا، فرانسه و آلمان به‌‌وضوح مورد توجه قرار نگرفته‌‌‌‌‌‌‌است. قوانین مالکیت ادبی و هنری ایران نیز که بیش‌تر تحت تأثیر نظام حقوقی فرانسه است نیز به‌صراحت به این موضوع نپرداخته است. اما با توجه به رشد شتابان تولید این قبیل آثار و ارزش و جایگاه اقتصادی آن‌ها در بازار به نظر می‌‌‌‌‌‌‌رسد لازم است قانونگذار ما در این باره واکنش مناسبی از خود نشان دهد و در اصلاح قوانین، این موضوع را در ردیف بانک‌های اطلاعاتی غیر اصیل به موجب نظام ویژه (sui generis) مورد حمایت خود قرار دهد.

---

 در نظام حقوقی آمریکا، دادگاه‌ها، با استفاده از نظریه‌ نقض نیابتی کپی‌رایت و با هدف نیل به توسعه‌ فرهنگی، مسؤولیت ناشی از نقض کپی‌رایت را بر کسانی که به نحو غیر‌مستقیم، در شکل‌‌گیری آن نقش دارند، تحمیل می‌کنند. در این نظام، با احراز کنترل یکی بر دیگری و کسب منفعت مالی ناشی از نقض برای شخص واجد کنترل، مسؤولیت نیابتی به نحو تضامنی، اثبات می‌شود. در فقه و حقوق ایران، نظریه‌ عمومی مسؤولیت نیابتی وجود ندارد و مصادیق نقض نیابتی، مشمول قواعد عمومی مسؤولیت مدنی، همچون، اجتماع مباشر و سبب می‌باشند، که بنا بر نظر مشهور فقها، منتهی به مسؤولیت مباشر خواهد شد، مگر آنکه سبب در نظر عرف، اقوی محسوب شود. با توجه به نقش نظام کپی‌رایت در توسعه‌ فرهنگی جوامع، توصیه می‌شود دادگاه‌های ایرانی، ضمن توسعه‌ مفهوم اقوی بودن سبب، در برخی موارد، امکان تحمیل مسؤولیت بر کسانی را که ابزار نقض کپی‌رایت را تهیه می­کنند، فراهم کنند. در این تحقیق تلاش می‌شود با روش توصیفی تحلیلی و اشاراتی به برخی نوظام‌های حقوق نوشته مانند آلمان و فرانسه، مفهوم و شرایط نقض نیابتی کپی‌رایت در آمریکا و ایران تبیین شود.