امکان سنجی پذیرش نظریه «شخصیت حقوقی خانواده» در حقوق ایران، کشورهای اسلامی، غرب و فقه اسلام
نویسنده
استادیار دانشکده حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران
چکیده
در این مقاله با اصل موضوع قلمداد کردن مفهوم شخص حقوقی در عرف خاص حقوقی معاصر از یک طرف و بر اساس تلقی عمومی از مفهوم خانواده از سوی دیگر در صدد بر آمده‌ایم تا امکان پذیرش نظریه شخصیت حقوقی برای خانواده را در نظام‌حقوقی ایران، کشورهای اسلامی، نظام‌های عمده حقوقی غرب و فقه اسلام بررسی نماییم. با وجود ادعای پذیرش شخصیت حقوقی در گزارش‌های تاریخی، تحلیل‌های فلسفی و پاره‌ای اظهارات حقوقی مشخص کرده ایم که پیش فرض چنین اظهاراتی وجود هویتی واقعی و مستقل برای خانواده است که در انحلال عاطفی «من»های افراد تشکیل دهنده خانواده در هویت جمعی خانواده ریشه دارد اما منطبق بر مختصات شخصیت حقوقی به معنای دقیق کلمه نیست. همین هویت است که در مصوبات قانونی کشور ما همانند سایر کشور ها؛ از جهت ترتب اهداف و سیاست‌های کلان حاکمیت، موضوع واقع شده است ولی در هیچ کدام خانواده به عنوان یک شخصیت حقوقی مستقل موضوع یک حکم تکلیفی یا وضعیِ جزیی قرار نگرفته است. با توجه به دو نظام رومی-ژرمنی و کامن‌لا، مقررات کشورهای اسلامی و موضع فقه اسلامی، اظهارات و قالب‌های مختلفی را که ممکن است به عنوان دلیل یا مؤید برای تثبیت نظریه شخصیت حقوقی خانواده مطرح شود معرفی، نقد و رد کرده ایم.
کلیدواژه‌ها
[1] دادمرزی، سید مهدی، «بررسی مقایسه‌ای ماهیت نکاح در فقه و حقوق موضوعه»، پژوهش‌های حقوق تطبیقی، دوره16، ش3، 1391.
[2] داوری، رضا، «خانواده قدیم و جدید»، کتاب نقد، ش77، زمستان1379.
[3] صفار، محمد جواد، شخصیت حقوقی، تهران، دانا، 1373.
[4] تیموری، محمد، «ماهیت شخص حقوقی و نظریات مرتبط با آن»، دانش پژوهان، ش9، پاییز و زمستان 1385.
[5] Murray S. Y. Bessette, Hegel’s Analysis of the Family in Elements of the Philosophy of Right: An interpretation, Morehead State University, The 2010 Midwest Political Science Association Meeting,22 April 2010 – 25 April 2010.
[6] مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج15، تهران، انتشارات صدرا، 1373.
[7] مطهری، مرتضی، یادداشت های استاد مطهری، چ4، تهران، انتشارات صدرا، 1389.
[8] طباطبایی(علامه)، سید محمد حسین، ترجمه تفسیر المیزان، مترجم: سید محمد باقر موسوی همدانی، ج4، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1374.
[9] جعفری لنگرودی، محمد جعفر، حقوق خانواده، چ 2، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1376.
[10] امامی، سید حسن، حقوق مدنى، ج4، چ2، تهران، انتشارات اسلامیة، 1363.
[11] کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی خانواده، ج1، تهران، شرکت انتشارات، 1371.
[12] صفایی، سید حسین؛ امامی، اسد الله، حقوق خانواده، چ4، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1374.
[13] حکمت نیا، محمود، حقوق زن و خانواده، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1390.
[14] دادمرزی، سیدمهدی، حقوق خانواده اسلامی در 38 کشور جهان، قم، انتشارات دانشگاه قم، 1390.
[15] ماجده، اسماعیل عبدالمحسن،، مترجم : حسینی، سید باقر، «پیدایش و چشم انداز وقف خانواده»، مجله وقف میراث جاویدان، ش 69، س 1389 .
[16] صفایی، سیدحسین؛ سیدمرتضی، قاسم زاده. حقوق مدنی اشخاص و محجورین، چ14، تهران، سمت، 1387.
[18] عیسیء تفرشی، محمد؛ اصغر محمودی، «تجزیه و تحلیل تراست در حقوق انگلیس و . . . . »، پژوهش حقوق و سیاست، ش13، زمستان 1383.
[19] Haurice J. Tobin, Legal status of the American Family, National Conference of Family Life, May 1948.
[20] Available at :http://en. wikipedia. org/wiki/Homestead_exemption
[21] Sinal and shmueli, 2009.
[22] Connectticut Judical Branch Law Libraries, 2008 .
[23] Britannica Encyclopedia : Family Law
[24] Bryant Smith, »Legal Personality«, Yale Law Journal, Vol. 37, No. 3 , Jan. 1928.
[25] Maitland, »Moral Personality and Legal Personality«, Journal of Comparative Legislation. Vol. 6, No. 2 ,1905.
[26] Jan Kalabbers, »The Concept of Legal Personality«, Journal of the University of Baltimore, Vol. 11, spring 2005.
[27] ضیاء ابراهیمی، عیسی، «کیفیت وجود شخصیت حقوقی از منظر مکتب اجتماعی»، مجله کانون وکلا، دوره اول، ش39، آذر و دی 1333.
[28] رحمانی، محمد، «شخصیت حقوقی وقف»، وقف:میراث جاودان، ش52، س دوم.
[29] حائری، سید محمد کاظم، فقه العقود، ج1، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1421ق.
[31] سلطانی رنانی، مهدی، «تحلیلی بر مفهوم و شخصیت حقوقی نهاد وقف در فقه و قانون»، وقف:میراث جاودان، ش65، سال هفدهم.
[32] Timur kuran, »The Absence of the Corporation in Islamic Law«, The American Journal of Comparative Law, vol. 53. no. 4 ,(fall (2005.
[33] کاتوزیان، ناصر، «سیر پیدایش اندیشه شخصیت حقوقی وقف در فقه اسلام»، وقف: میراث جاودان، ش1، سال اول.
[34] ابهری علی آباد، حمید؛ رضیان، عبدالله «مفهوم و ماهیت وقف و وضعیت مالکیت مال موقوفه در فقه امامیه و حقوق مدنی ایران»، مقالاتوبررسیها، دفتر ۸۶، زمستان ۱۳۸6.
[35] قلیزاده، احد، «تحلیل نحوه ارتباط عین موقوفه با واقف و آثار آن قبل و بعد از زوال وقف در حقوق مدنی ایران»، مقالاتوبررسیها، دفتر89، پاییز1387.
[36] حائری، سید کاظم «مالکیت شخصیت های حقوقی»، فقه اهل بیت، ش21، س ششم.
[37] جعفری هرندی، محمد، «جایگاه شخصیت حقوقی»، فقه و اصول، ش1، س1384.
[38] حلّى(محقق)، نجم الدین جعفر بن حسن، نکت النهایه، ج3، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1412ق.
[39] حلّى(علامه)، حسن بن یوسف بن مطهر، تحریر الأحکام الشرعیه على مذهب الإمامیه (ط - القدیمه) ج1، مشهد، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، بی تا.
[40] نجفى(کاشف الغطاء)، محمد حسین بن على بن محمد رضا، تحریر المجلة، ج2، نجف اشرف، المکتبه المرتضویة، 1359ق.
