افول قاعده «مصونیت والدین از مسؤولیت مدنی در برابر فرزندان» و شیوه‌های جبران خسارت مطالعه تطبیقی در حقوق ایران و انگلیس
نویسندگان
1
دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
2
استادیار دانشکده حقوق دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
3
دانشیار دانشکده حقوق دانشگاه تهران، تهران، ایران
چکیده
سیر تاریخی و تکامل مسؤولیت مدنی والدین در مقابل فرزندان در دو نظام حقوقی ایران و انگلیس حکایت از پذیرش اختیار مطلق برای والدین درخصوص فرزندان دارد تا جایی که می‌توان از منظر تاریخی از اقتدار بی قید و شرط والدین بر زندگی فرزندان سخن راند. رهاورد این رویکرد تاریخی در حوزه مسؤولیت مدنی، مصونیت از مسؤولیت مدنی برای والدین بود که از آن تحت عنوان «قاعده مصونیت از مسؤولیت مدنی والدین در برابر فرزندان» یاد می‌شود؛ امّا با گذر زمان و تحولاتی که درحوزه حقوق مسؤولیت مدنی رخ داد، بار دیگر تاریخ ورق خورد و قاعده مصونیت از مسؤولیت مدنی والدین در مقابل فرزندان، از حالت مطلق و بدون قید و شرط خود خارج گردید تا فرزندان نیز در پناه حقوق فردی مستقل و حمایت‌های ویژه آن قرار گیرند و به این ترتیب در موارد عدیده‌ای مصونیت به مسؤولیت تبدیل شد. پژوهش حاضر نشان می‌دهد که در حقوق کنونی، مسؤولیت مدنی والدین در مقابل فرزندان از «شخصی» بودن مسؤولیت مدنی به سمت «جمعی» شدن و حتی به مرحله «جبران دولتی» خسارت فرزندان پیش رفته است. در حقوق ما با بهره‌گیری از دیدگاه مترقی فقه اسلامی در باب «ضمان عاقله» که بخشی از آن شامل ضمان جریره و جبران خسارت توسط بستگان می‌شود و همین طور جبران خسارت از طریق بیت‌المال، یعنی جبران توسط دولت، طرز تلقی جدیدی به جبران خسارت به وسیله قراردادهای اجتماعی از قبیل بیمه و تأمین اجتماعی از یک طرف و دولت از طرف دیگر شکل گرفته است. به این ترتیب، قانونگذار می‌تواند از طریق تصویب قانون، در مواقعی که منبع جبران خسارت وجود ندارد یا منبع قانونی توانایی مالی برای جبران خسارت را ندارد، با تشکیل «صندوق‌های بیمه مسؤولیت مدنی» جبران را بر عهده حکومت بگذارد. مقاله حاضر نشان از تخصیص اکثر خوردن این قاعده در حقوق انگلیس و استثنایی بودن آن در حقوق ایران دارد؛ به طوری که در حال حاضر می‌توان گفت: قاعده «مصونیت والدین از مسؤولیت مدنی” از حالت مطلق آن خارج شده و به تاریخ حقوق پیوسته است.
کلیدواژه‌ها
]1[ صفایی، سیدحسین، امامی، اسدالله، حقوق خانواده، چ10، تهران، میزان، 1385.
]2[ محمدی، عباس، «رژیم مالی خانواده در ایران و فرانسه»، فصلنامه کتاب زنان، ش24، 1389.
[3] Britannica Encyclopedia “Tort – Actions between spouses (2010)”.
Onwww. britannica. com
]4[ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، چ3، ج101، بیروت، دارالوفا، 1403 هـ. ق.
]5[ تمیمی آمدی، عبدالواحدبن محمد ، غرر الحکم ودررالکلم، قم، دارالکتاب الاسلامی، 1410 هـ. ق.
]6[ نجفی، محمد حسن، جواهرالکلام، ج43، نجف، دارالکتب، ١٤٠٤ هـ. ق.
]7[ ابن زهره، غنیه النزوع الی علمی الاصول والفروع، قم، مؤسسه امام الصادق (ع )، ١٤١٧ هـ. ق.
]8 [ امام خمینی، سید روح لله، تحریرالوسیله، ج4، دفتر انتشارات اسلامی، ١٣٧٣.
]9 [ محقق حلی، ابوالقاسم، شرایع الاسلام، ج4، تهران، انتشارات استقلال، ١٤٠٩ هـ. ق.
]10[ شیخ مفید، محمد، المقنعه، قم، جامعه المدرسین، ١٤١٠ هـ. ق.
[11] یزدانیان، علیرضا، «تحلیلی از مسؤولیت عاقله»، مجله فقه و مبانی حقوق اسلامی، دوره 44، 1390.
]12[ حلّی، ابن ادریس، سرائر، چ2، ج3، مؤسسه اسلامی، 1411هـ. ق.
]13[ حکمت نیا، محمود، فلسفه حقوق خانواده، چ2، ج2، تهران، شورای فرهنگی اجتماعی زنان، 1388.
]14[ مهدوى کنى، صدیقه، ساختار گزاره‌های اخلاقی قرآنی، تهران، دانشگاه امّام صادق(ع)، 1388.
]15 [احمدزاده، سید حشمت الله (علی)، «آثار متقابل زندان و خانواده»، مجموعه مقالات زندان ، فقه و حقوق، قم، دفتر پژوهش‌های اسلامی، 1392.
[16] Gail D. Hollister, "Parent-Child Immunity: A Doctrine in Search of Justification", 50 Fordham L. Rev. 489,1982
[17] Jane Wright, "Negligent parenting – can my child sue?", journal of child law, Vol 6, No 3, 1994
[18] Eugene,Volokh,"PARENT-CHILD SPEECH AND CHILD CUSTODY SPEECH RESTRICTIONS", Vol. 80, New York University Law Review, 2006
[19] Univ Press, 1985Isabel Wingerter, "Parent-Child Tort Immunity", 50 La. L. Rev. ,1990
[20] John. fleming, An Introduction to the Law of Tort, London, Oxford
]21[ داراب پور، مهراب، «اصول کلی مسؤولیّت مدنی در حقوقی انگلستان»، دیدگاه‌های حقوق قضایی، ش44 و 45، 1387.
[22] Katharina Boele-Woelki (ed. ), Bente Braat (ed. ), Ian Curry-Sumner (ed. ), European Family Law in Action. Volume III - Parental Responsibilities, European Family Law, 2005.
[23] Sweet and MAXWELL'S family law statutes, London, 2d ed. , 1976.
[24] Stuart A. Laven, "Liability of Parents for the Willful Torts of Their Children under Ohio Revised Code Section", Clev. St. L. Rev. 1, 1975.
]25[ لوی، هانری برول، «مسائل جامعه‌شناسی جزایی»، ترجمه مصطفی رحیمی، مجله حقوق و جامعه شناسی، تهران، امیر کبیر، 1358.
]26 [ پاشا صالح، علی، سرگذشت قانون: مباحثی از تاریخ حقوق، چ2، انتشارات دانشگاه تهران، 1383.
]27[ عیسائی تفرشی، محمد، مباحثی تحلیلی از شرکت‌های تجاری، ج2، تهران، دانشگاه تربیت مدرس، 1386.
]28[ صفار، محمدجواد، شخصیّت حقوقی، تهران، بهنامی، 1390.
[27] Paul Addison,Harriet Jones,A Companion to Contemporary Britain, 1939–2000, Oxford, Blackwell Publishing, 2005.
]29 [کاتوزیان، ناصر، حقوق خانواده، ج 1، چ7، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1385.
]30[ صفائى، سید حسین، امامى، اسدالله، حقوق خانواده، ج1، تهران، میزان، 1382.
]31[ حلی، محمد بن ادریس، سرائر، چ2، ج1، نشر مؤسسه اسلامی، 1411هـ. ق.
]32 [ نجفی، شیخ محمدحسن، جواهر الکلام، چ3، ج25، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1367.
]33[ جوان، موسی، «برگی از تاریخ حقوق»، نشریه حقوق امروز، ش26، 1350.
[34] BritannicA Encyclopedia“Tort–Actions between spouses(2010)”. On: www. britannica. com
[35] Judicial branch-state of connecticut judicial branch law libraries: “Inter spousal (tort) immunity in Connecticut-usa. On: www. Jud. ct. gov
[36] The lectric law librarys lexicon (2010) on: www. lectlaw. com
]37[ شریف مرتضی، علی بن حسین، رسائل الشریف المرتضی، ج2، قم، دارالقرآن الکریم.
]38[ فاضل مقداد، جمال الدین، التنقیح الرائع لمختصرالشرائئع، ج4، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی.
]39 [یزدانیان، علیرضا؛ نیازی، عباس، «مطالعه تطبیقی مسؤولیت تضامنی در فقه و حقوق فرانسه»، مجله فقه و حقوق اسلامی، دوره 5، 1393.
]40 [ محمصانی، صبحی، قوانین فقه اسلامی ، ترجمه جمال الدین جمالی، ج1، تهران، موسوی، 1339.
]41[ مطهرى، مرتضى، فقه و حقوق (مجموعه آثار)، ج20، قم، ایران، بی‌تا.
]42[ عرفانی، توفیق، قرارداد بیمه در حقوق اسلام و ایران، ج۱، تهران، کیهان، 1371.
]43 [فرجیها، محمد؛ بازیار، ابوالقاسم، «جبران دولتی خسارت‌های بزه‌دیدگان در حقوق کیفری ایران و انگلستان»، مجله حقوق تطبیقی، دوره 2، 1390.
