بررسی نقش ابراز اراده و روشهای آن در ایقاع
نویسندگان
1
دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه قم، قم، ایران
2
دانشیار گروه حقوق خصوصی دانشگاه قم، قم، ایران
چکیده
برای تحقق اراده انشایی ایقاع، ابتدا لازم است ایقاعکننده با طی مراحلی در ذهن و ضمیر خود، اراده باطنی بر آن را محقق سازد. علیرغم عقیده برخی حقوقدانان بر کفایت اراده باطنی به جهت یکجانبه بودن عمل حقوقی ایقاع و عدم دخالت اراده دیگری، به نظر میرسد از آنجا که ایقاع به هر حال با حقوق دیگری ارتباط مییابد و نیز به منظور تضمین اجرای تعهدات برآمده از ایقاع و مهمتر آن که این اراده باطنی در عالم حقوق اثر داشته باشد، لازم است ایقاعکننده آن را ابراز کند. از این رو ابراز، شرط تأثیر اراده باطنی و شرط تحقق ایقاع خواهد بود. در فرایند تحقق اراده انشایی، به منظور ورود اراده باطنی به عالم خارج، ناگزیر از استفاده از وسایل خارجی با عنوان روشهای ابراز اراده هستیم. این روشها به طور سنتی، لفظ و فعل و به طور نوین، روشهای الکترونیکی هستند. از آنجا که استفاده از اشاره، معاطات، ترک فعل خاص و سکوت در ابراز ایقاع مشکوک به نظر میرسد، امکان به کارگیری آن‌ها نیز بررسی میگردد. به هر ترتیب، این روشها در صورتی که به نحو صریح یا ضمنی بر اراده باطنی دلالت کنند، واجد اثر خواهند بود و به عبارت دیگر، اراده ظاهری ایقاعکننده باید با اراده باطنی وی مطابقت کند. در این میان، گفتار یا نوشتار صریح به دلالت مطابقی، لفظ غیرصریح به دلالت تضمنی و التزامی، و فعل ایقاعکننده به دلالت التزامی مبیّن و کاشف از اراده ایقاعکننده و معبر آن است.
کلیدواژه‌ها
[1] کاتوزیان، ناصر، دوره مقدماتی حقوق مدنی، اعمال حقوقی (قرارداد- ایقاع)، چ3، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1390.
[2] رهپیک، حسن، حقوق مدنی، حقوق قراردادها، تهران، انتشارات خرسندی، 1390.
[3] کاتوزیان، ناصر، قواعد عمومی قراردادها، ج1، (مفهوم، انعقاد و اعتبار قرارداد)، چ8، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1388.
[4] صفایی، سیدحسین، دوره مقدماتی حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها، ج2، چ6، تهران، میزان، 1387.
[5] امینی، علیرضا، «ملا علی نهاوندی و نظریه تعهد در وضع»، پژوهشهای اصولی، ش2و3، زمستان1381 و بهار1382.
[6] امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، ج1و3، چ13، تهران، کتابفروشی اسلامیه، 1372.
[7] کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی، ایقاع، نظریه عمومی- ایقاع معین، چ4، تهران، میزان، 1387.
[8] شهیدی، سیدمهدی، حقوق مدنی، تشکیل قراردادها و تعهدات، چ5، تهران، مجد، 1385.
[9] نقیبی، سید ابوالقاسم، «نظریات حاکمیت اراده ظاهری و باطنی در حقوق اسلام و ایران»، برهان و عرفان، س2، ش3، بهار1384.
[10] میثمی عراقی، محمود بن باقر بن ابوالقاسم، قوامع الفضول. چاپ سنگی، بی‌جا، بی‌نا، بیتا.
[11] قنواتی، جلیل، «رابطه قصد و رضا در اعمال حقوقى با تأکید بر دیدگاه امام خمینى(ره)»، روش‌شناسی علوم انسانی، ش20، پاییز 1378.
[12] السان، مصطفی، «جایگاه قصد در تفسیر قراردادها»، کانون، ش65، آذر 1385.
[13] فلاح، محمدرضا و دیگران، «نقش اعلان اراده در انشای ایقاعات»، آموزههای فقه مدنی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، ش7، بهار و تابستان 1392.
[14] امیری قائممقامی، عبدالمجید، حقوق تعهدات (اعمال حقوقی – تشکیل عقد)، ج2، تهران، میزان، 1378.
[15] جعفری لنگرودی، محمدجعفر، «تأثیر اراده در حقوق مدنی»، رساله دکتری، دانشگاه تهران، 1340.
[16] قنواتی، جلیل، «ارزش الفاظ در انعقاد معاملات (مطالعه تطبیقی با تأکید بر نظریه محقق اردبیلی)»، قسمت اول، وقف میراث جاویدان، ش23و24، پاییز و زمستان1377.
[17] دراز، رمزی محمدعلی، أحکام السکوت فی الفقه الإسلامی، بیروت، منشورات الحلبی الحقوقی، 2011.
[18] محمصانی، صبحی رجب، النظریه العامه للموجبات و العقود فی الشریعه الاسلامیه، ج1، چ2، بیروت، دارالعلم، 1972.
[19] حسینی العاملی، سید محمدجواد، مفتاح الکرامه، ج12، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1419ق (1378ش).
[20] کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد، ج4، چ1، قم، مؤسسه آلالبیت علیهمالسلام لإحیاء التراث، 1408ق.
[21] شهید ثانی، مسالک الافهام، ج7و9، قم، المعارف الاسلامیه، 1414ق.
[22] موسوی خویی، سید ابوالقاسم، مصباح الفقاهه، ج2، چ1، قم، مکتبه الداوری، بیتا.
[23] موسوی خمینی، سید روحالله، کتاب البیع، ج1، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار الامام الخمینی، 1421ق.
[24] طباطبایی، سیدعلی، ریاض المسائل، ج8، 11و13، قم، مؤسسه النشر الإسلامی، 1419ق.
[25] نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام، ج22و33، چ9، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1368ش.
[26] حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج12، تهران، اسلامیه، 1389ق.
[27] انصاری، مرتضی، المکاسب. ج3و5، چ2، قم، المؤتمر العالمی بمناسبه الذکرى المئویه الثانیه لمیلاد الشیخ الأنصاری، 1420ق.
[28] شیخ طوسی، المبسوط. ج4، چ2، تهران، المکتبه المرتضویه لإحیاء آثار الجعفریه، 1388.
[29] جزیرى، عبدالرحمن، الفقه على المذاهب الاربعه. ج4، کتاب النکاح و الطلاق، القاهره، دارالفجر للتراث، 2000م.
[30] Mazeaud, H. , L. et J. , leçons de droit civil, Les obligations. T. 2, vol. 1, 9e éd. , 1998.
[31] احمدنژاد، صلاح، «نقش سکوت در فقه و حقوق خصوصی ایران»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران، 1391.
[32] جعفری لنگرودی، محمدجعفر، دوره حقوق مدنی، حقوق تعهدات. چ3، تهران، گنج دانش، 1378.
[33] نوین، پرویز، حقوق مدنی3 (در عقود و تعهدات به طور کلی)، انعقاد و انحلال قراردادها، تدریس، 1384.
[34] معارف طالقانی، ابراهیم، «شفعه در قانون مدنی مصر (فرع پنجم: در جایز نبودن تقسیم ملک مورد شفعه)»، مجموعه حقوقی، ش64، 30/4/1317.
[35] Beatty, N. and Samuelson, K. , Business Law for a New Century. London, 2nd, 2000.
[36] مفاضی، محمدرضا، «حقوق قراردادها در انگلستان»، مجله کانون وکلا، ش130، بهار1354.
[37] Widne, U. and Bahler, K. , Electronic Commerce Monich, 1997.
[38] Chengwei, Lui, “Remedies for Non Performance – Perspectives from CISG, UNIDRIOT Principles & PECL”, 2003, available at: http://www. cisg. law. pace. edu/cisg/biblio/chengwei. html
[39] Jacobs, Christopher M. “Notice of Avoidance under the CISG: A Practical Examination of Substance and Form Considerations, the Validity of Implicit Notice, and the Question of Revocability”, University of Pittsburgh Law Review, winter 2003, pp. 407 ‐429.
[40] نائینی، میرزا محمدحسین، منیه الطالب، ج1، چ1، قم، مؤسسه النشر الإسلامی، 1418ق.
[41] راف، آنه، قواعد حقوق قرارداد انگلستان از نگاه رویه قضایی، ترجمه سیدمهدی موسوی، تهران، میزان، 1386.
[42] سبحانی، جعفر، «سه طلاق در یک مجلس و شهادت بر طلاق»، فقه اهلبیت علیهم السلام، س12، ش46.
[43] مهرپور، حسین، «طلاق قضایی و طبیعت حقوقی آن»، مجله حقوقی دادگستری، ش3، بهار1371.
[44] محقق داماد، سیدمصطفی، «بخش تحقیق: اعراض از ملک»، تحقیقات حقوقی، ش8، پاییز و زمستان1369.
[45] قرهداغی، علی محیالدین علی، مبدأ الرضا فی العقود، ج2، بیروت، دار البشائر الاسلامیه، 1423ق.
[46] ضیایی، محمد عادل، یزدانپرست، یونس، «تعبیر از اراده با اشاره در فقه اسلامی»، مقالات و بررسیها، دفتر 89، پاییز 1387.
[47] نوری همدانی، حسین، درس خارج فقه، مبحث بیع، جلسه 66، تنبیه چهارم از تنبیهات دهگانه، وجوه معاطات در مقام ثبوت، 17/11/1390، قابل دسترسی در: http://noorihamedani. com/files/courses/pdf/4f3986db9938d. pdf
[48] قلعجی، محمد، معجم لغه الفقهاء. چ2، بیروت، دار النفائس للطباعه و النشر و التوزیع، 1408ق.
[49] ضیایی، محمد عادل، یزدانپرست، یونس، «دلالت سکوت بر اراده»، مجله فقه و مبانی حقوق اسلامی، ش1، بهار و تابستان1389.
[50] سوار، محمد وحیدالدین، شرح القانون المدنی، النظریه العامه للالتزام، ج1، چ2، دمشق، مصادر الالتزام، 1398ق.
[51] Planiol, Marcel, Rippert, George, Treaties on the Civil Law. Translated by the Louisiana State Law Institute, vol. 2, part1, Paris, 1939.
[52] سنهوری، عبدالرزاق احمد، الوسیط فی شرح القانون المدنی، ج1، نظریه الالتزام بوجه عام، قاهره، 1952م.
[53] قاسمزاده، سید مرتضی، «نقش سکوت در بیان اراده»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، ش51، بهار1380.
[54] ابن قدامه، عبدالله، المغنی، ج5، بیروت، دار الکتاب العربی للنشر و التوزیع، بیتا.
[55] مانکوسو، سالواتوره، «حمایت از مصرفکننده در قراردادهای تجارت الکترونیک؛ مقایسهای بین حقوق اتحادیه اروپا و حقوق اسلام»، ترجمه علیاکبر ایزدی فرد، حسین کاویار، کانون، ش100، دی1388.
[56] Baker and McKenzie, Doing EـCommerce in Europe, 2001.
[57] مقامینیا، محمد، «نحوه انعقاد قراردادهای الکترونیکی و ویژگیهای آن»، دو فصلنامه دانش حقوق مدنی، ش1، بهار و تابستان 1391.
[58] آهنی، بتول، «انعقاد قراردادهای الکترونیکی»، ندای صادق، مجله فقه و حقوق خانواده، س9، ش34و35، تابستان و پاییز1383.
