مطالعه تطبیقی زمان و مکان ارزیابی خسارت در مسؤولیت خارج از قرارداد در حقوق ایران و مصر

نویسنده
استادیاردانشکده‌ الهیات، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران
چکیده
چکیده گاهی تعیین میزان خسارت و زمان و مکان ارزیابی آن در مسؤولیت‌های خارج از قراداد بسیار دشوار است. ممکن است زیاندیده، به محض ورود ضرر، ادعای ضرر نکند یا قادر به ادعای ضرر نباشد و بنابراین از زمان ورود ضرر تا زمان تقدیم دادخواست و دریافت خسارت فاصله ایجاد شود. در این فاصله گاه ارزش پول و گاه هزینه جبران خسارت کم و زیاد می‌‌گردد. گاه نیز مکان ورود ضرر با مکان دادخواست و پرداخت متفاوت است یا مال جابه‌جا می‌‌شود و در مکان‌‌های مختلف قیمت‌های متفاوتی دارد. لذا تعیین ملاک زمان و مکان در ارزیابی خسارت ضروری است. شیوه تحقیق حاضر کتابخانه‌ای بوده، نوع آن توصیفی، تحلیلی و تطبیقی است. در این مقاله ابتدا به جبران خسارت و شیوه‌‌های آن اشاره شده، سپس با توجه به روش قضایی تعیین خسارت، زمان و مکان تخمین خسارت در ضمان قهری و مسؤولیت خارج از قرارداد به طور تطبیقی در حقوق ایران و مصر مورد بررسی قرار گرفته است. در پایان نتیجه گرفته شده در قانون ایران بین اموال مثلی و قیمی تفاوت وجود دارد: زمان ارزیابی اموال مثلی در صورت تعذّر یا از دست دادن مالیت، قیمت روز اجرای حکم و حین‌الادا و آخرین قیمت است و در اموال قیمی روز اجرای حکم قطعی است. مکان تخمین نیز براساس ملاک زمان، مکان پرداخت و اجرای حکم تعیین می‌‌شود. حقوق مصر بین اموال مثلی و قیمی تفاوتی قائل نشده،ملاک زمان را روز صدور حکم قرار داده است. درباره مکان نیز مطلبی به‌صراحت ذکر نکرده است. ملاک حقوق ایران به جهت این‌که هدف مسؤولیت مدنی را بهتر تأمین می‌‌کند مناسب‌تر است. *نویسنده مسؤول مقاله: Email: f.rajaei@hsu.ac.ir
کلیدواژه‌ها

  1.  



    1.  منابع


    [1]    طباطبایی، سید محمد حسین، نهایه الحکمه،ج 1، قم، الزهرا، 1363.


    [2]    ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج 4، بیروت، دارالاحیاء، بی تا.


    [3]    کاتوزیان، ناصر،حقوق مدنی ضمان قهری، تهران، دانشگاه تهران، 1370.


    [4]     عرفه، عبدالوهاب، مرجع القاضی و المحامی و المتقاضی فی التعویض عن المسؤولیه المدنیه، المکتب الفنی للموسوعات القانونیه، بی تا.


    [5]     النمر، محمد رضا، مسؤولیه الدوله عن اخطاء القضاه دراسه تحلیلیه مقارنه فی النظام القضایی المصری و الاسلامی، المکتب الجامعی الحدیث، 2014.


    [6]     الزحیلی، وهبه، نظریه الضمان او احکام المسؤولیه المدنیه و الجنائیه، دراسه المقارنه، بیروت، دارالفکر المعاصر،1998.


    [7]    یزدانیان، علیرضا، حقوق مدنی قلمرو مسؤولیت مدنی، بی‌جا، ادبستان، 1379.


    [8]    دوراهکی، حمید، تعدیل قرارداد به‌عنوان یکی از شیوه‌‌های خسارت، تهران، طرح نو، 1381.


    [9]    سنهوری، عبدالرزاق، الوجیز فی النظریه العامه للالتزام، بیروت، الحلبی الحقوق، 1998.


    [10]دناصوری، عزالدین، شورابی، عبد الحمید، المسؤولیه المدنیه فی ضوء الفقه و القضاء، ج1، قاهره، شرکه ناس، 2013.


    [11]باریکلو، علیرضا، مسؤولیت مدنی. تهران، میزان، 1385.


    [12]زندی، محمدرضا، رویه قضایی دادگاه‌های بدوی و تجدید نظر استان تهران در امور مدنی خسارت و اجرت المثل، تهران، جنگل جاودانه، 1390.


    [13]المرزوقی، محمد بن عبدالله، مسؤولیه المرء عن الضرر الناتج من تقصیره، بیروت،الشبکه العربیه للابحاث و النشر، 2009.


    [14] بوساق، محمد المدنی، التعویض عن الضرر فی فقه الاسلامی، ریاض، دار کنوز اشبیلیا للنشر و التوزیع، 2007.


    [15] کاشف الغطا، محمد حسین، تحریر المجله، ج 1، نجف، المکتبه المرتضویه، 1359ق.


    [16] تاجمیری، امیر تیمور، مسؤولیت مدنی، ضمان قهری، الزامات مدنی غیر قراردادی، تهران، مؤسسه فرهنگی آفرینه، 1375.


    [17]میرزایی، علیرضا، محشی قانون مدنی با نظریات شورای نگهبان، آرای وحدت رویه و اصراری شعب دیوان‌ عالی کشور و... ، تهران، بهنامی، 1384.


    [18]باز اللبنانی، رستم، سلیم، شرح المجله، چ3، بیروت،داراحیاءالتراث العربی، 1986.


    [19]سنهوری، عبدالرزاق، الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید، بیروت، الحلبی الحقوقیه، 1996.


    [20]امین، ،سید حسن، غصب و ضمان قهری، لندن، شرکت رویستون انگلستان،1362.


    [21] باز گیر، یدالله، سقوط تعهدات و ضمان قهری، بی‌جا، انتشارات فردوسی، بی‌تا.


    [22] بدر بلال، عدنان، المسؤولیه المدنیه للمحامی: دراسه مقارنه. بیروت، الحلبی الحقوقیه، 2007.


    [23] تقی زاده، ابراهیم، هاشمی، سید احمد، مسؤولیت مدنی ضمان قهری، تهران، پیام نور 1391.


    [24]  نیبل، ابراهیم سعد، قاسم، محمد حسن، المدخل ال القانون القاعده الفقهیه-نظریه الحق، بی جا، منشورت الحقوقیه الحلبی، 2007.


    [25]  عادل، مرتضی، «توافق بر خسارت در قراردادها»، مجله حقوق دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره 85، پاییز 1380.


    [26]  نجفی، محمد حسن، جواهرالکلام فی شرح شرایع الاحکام، ج 37، بی جا، بی نا، 1399.


    [27]آخوند خراسانی، محمد کاظم، حاشیه مکاسب، بی جا، وزارت ارشاد اسلامی، 1406.


    [28] طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم، حاشیه مکاسب، بیروت، دارالمصطفی لاحیاء التراث، 1423.


    [29] موسوی خمینی، سید روح الله، تحریر الوسیله،ج 2، قم، دارالالفکر، 1375.


    [30] امامی، حسن، حقوق مدنی، تهران، دانشگاه تهران، 1335.


    [31] حجتی اشرفی، غلامرضا، قانون مدنی، تهران، گنج دانش،1381.


    [32] طاهرى، حبیب الله‌، حقوق مدنى، قم، چ2، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ‌1418‌.


    [33] انصاری، شیخ مرتضی، المکاسب،تهران، کتابفروشی اسلامیه، بی تا.


    [34]  عمید زنجانی، عباسعلی، موجبات ضمان در آمدی بر مسؤولیت مدنی و اسباب و آثار آن در فقه اسلامی، چ1، تهران، میزان، 1383.


    [35]  حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى‌، (علامه حلّى)، تذکره الفقهاء، چ1، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، ‌1388‌.


    [36]  زین الدین بن علی عاملی، (شهید ثانی)، مسالک الافهام، قم، انتشارات بصیرتی، بی تا.


    [37] کرکی، علی بن حسین، (محقق کرکی).جامع المقاصد فی شرح القواعد، چ1، قم، موسسه آل البیت، 1408.


    [38] جعفرزاده، علی، دوره حقوق مدنی الزامات بدون قراداد و ضمان قهری، تهران، جاودانه و جنگل، 1390.


    [39] فخر المحققین، محمد بن حسن، ایضاح الفوائد فی شرح القواعد، قم، انتشارات علمیه، 1387.


    [40]  ره پیک، حسن، ضمان قهری، تهران، اطلاعات، 1380.


    [41]  شهری، غلامرضا، حسین آبادی، امیر، مجموعه نظرهای مشورتی اداره حقوقی دادگستری جمهوری اسلامی ایران در مسائل مدنی از سال 1358 به بعد،تهران، روزنامه رسمی کشور، بی تا.


    [42]  جعفری لنگرودی، جعفر، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران، گنج دانش، 1363.


    [43]  عدل، مصطفی، حقوق مدنی، تهران، میزان، 1381.


    [44]  بروجردی عبده، محمد، حقوق مدنی، تهران، گنج دانش،1380.


    [45] خوئی، ابوالقاسم، مصباح الفقاهه.ج 3، قم، دارالفکر، 1379.


    [46]  ایروانی، محمد تقی، حاشیه الکتاب مکاسب، مصحح باقر الفخار اصفهانی، عراق، دارذوی القربی،1421.


    [47]  حسینی عاملی، محمد جواد بن محمد، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، چ1، قم،موسسه النشر الاسلامی، 1419.


    [48]  حر عاملی، محمد، وسایل الشیعه الی تحصیل المسایل الشریعه، بیروت، چ5،دارالاحیاء التراث العربی، 1403.


    [49]  حسینی نژاد، حسینقلی، مسؤولیت مدنی، تهران، دانشگاه شهید بهشتی، بی تا.


    [50]  زین الدین بن علی عاملی، (شهید ثانی)، الروضه البهیه فی شرح المعه الدمشقیه، ج 2، بیروت،1419.


    [51]  موسوى خمینى، سید روح الله، کتاب البیع، تهران،‍ چ1، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره، 1421.


    [52]  محقق داماد، سید مصطفی، قواعد فقه مدنی مالکیت مسؤولیت، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، 1385.


    [53]  شهیدی، موسی، مجموعه موازین قضائی محکمه عالی انتظامی قضات، چ2، بی جا، چاپخانه علمی، 1330 .


    [54] بازگیر، ید الله، آرا قطعیت یافته دادگاها در امور مدنی مزارعه، مساقات، مضاربه، حواله، قرض، طلب، نکاح.