بازتعریف مفهوم استرداد داراییهای نامشروع در نظام حقوقی انگلیس و ایران
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
1
دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
2
استاد حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
چکیده
این مقاله به واکاوی معناشناسانه استرداد داراییهای نامشروع و نسبت آن با مفاهیم مشابه میپردازد. در این مقاله، استرداد در معنای مطلقِ «تخلیه ید شخص از داراییهایی که وی بدونسبب مشروع و قانونی، تحصیل نموده» آمده است و به «بازگرداندن عین مال به مالک قانونی» محدود نمیشود.
بر این اساس، برای صدق مفهوم استرداد، نهتنها وجود مدعیخصوصی - که تحصیل نامشروع به زیان وی باشد - ضروری نیست؛ بلکه بدل عین نیز، ذیل مفهوم استرداد جای میگیرد. قاعده «حرمت اکل مال به باطل» و گستردگی مفهوم «مال حرام» در فقه اسلامی نیز مؤید این معناست.
در حقوق انگلیس نیز، مطابق جدیدترین دیدگاهها، برای تحقق “restitution”، نیازی نیست که دارا شدن نامشروع بهزیان خواهان یا هر شخص ثالثی باشد؛ بلکه محورآن است که بر دارایی هیچ شخصی بدونسبب افزوده نشود.
در ادبیات حقوقی ایران و انگلیس، این مفهوم از استرداد (تخلیه ید شخص از داراییهای نامشروع) با مفاهیم مشابه بهویژه «مصادره اموال» آمیخته شده و نوعی تشتت معنایی را به وجود آوردهاست. مقاله، با استناد به رویکرد اصالت معنا و تقدم آن بر لفظ، تلاش میکند برای برونرفت از این آشفتگی و ناهمگونی پیشنهادی ارائه کند.
بر این اساس، برای صدق مفهوم استرداد، نهتنها وجود مدعیخصوصی - که تحصیل نامشروع به زیان وی باشد - ضروری نیست؛ بلکه بدل عین نیز، ذیل مفهوم استرداد جای میگیرد. قاعده «حرمت اکل مال به باطل» و گستردگی مفهوم «مال حرام» در فقه اسلامی نیز مؤید این معناست.
در حقوق انگلیس نیز، مطابق جدیدترین دیدگاهها، برای تحقق “restitution”، نیازی نیست که دارا شدن نامشروع بهزیان خواهان یا هر شخص ثالثی باشد؛ بلکه محورآن است که بر دارایی هیچ شخصی بدونسبب افزوده نشود.
در ادبیات حقوقی ایران و انگلیس، این مفهوم از استرداد (تخلیه ید شخص از داراییهای نامشروع) با مفاهیم مشابه بهویژه «مصادره اموال» آمیخته شده و نوعی تشتت معنایی را به وجود آوردهاست. مقاله، با استناد به رویکرد اصالت معنا و تقدم آن بر لفظ، تلاش میکند برای برونرفت از این آشفتگی و ناهمگونی پیشنهادی ارائه کند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
1. اردبیلی، محمدعلی، حقوق جزای عمومی؛ ج2، چ31 (ویراست2) تهران، نشر میزان، 1394.
2. افتخارجهرمی، گودرز، «دیوان داوری دعاوی ایران- ایالاتمتحده و عملکرد آن در قلمرو حقوق بینالملل»، مجله تحقیقات حقوقی، شماره 15، 1373.
3. انوشهپور، مسعود و شریفی، مهدی، دعوای استرداد اموال، چ1، تهران، نشر خط سوم، 1384.
4. بادینی، حسن، «بررسی تطبیقی مسؤولیت مدنی ناشی از رقابت نامشروع تجاری»، فصلنامه حقوق، دوره42، 1391.
5. پیران، حسین، «مصادره غیرمستقیم در حقوق بینالملل و رویۀ دیوان داوری دعاوی ایران ـ ایالات متّحده»، مجله حقوقی، ش18و19، 1379.
6. جبعی عاملی (شهید ثانی)، زینالدین، الروضه البهیه فیشرح اللمعه الدمشقیه، چ1، قم: کتابفروشیداوری، 1410ق.
7. جرّ، خلیل، فرهنگ لاروس، ترجمه سیدحمید طبیبیان، ج1، چ18، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1387.
8. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، ج5، چ2، تهران، انتشارات گنجدانش، 1381.
9. دارابپور، مهراب، مسؤولیتهای خارج از قرارداد، چ2، تهران، انتشارات مجد، 1390.
10. دلیر، حمید، حقوق مصادره، چ1، تهران، نشر میزان، 1390.
11. راغباصفهانی، حسین، مفردات ألفاظ القرآن، لبنان– سوریه، دارالعلم- الدارالشامیه، چ1، 1412ق.
12. زراعت، عباس، شرح قانون مجازات اسلامی، چ3، تهران، انتشارات ققنوس،1382.
13. زنجانی، عمید، فقه سیاسی، چ2، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1368.
14. صادقیمقدم، محمدحسن و نوری، جعفر، «تحول مسؤولیت مدنی در حقوق ایرانوفرانسه با تأکید بر شناسائی خسارات غیرترمیمی»، فصلنامه حقوق، دوره41، 1390.
15. صفایی، سیدحسین و قاسمزاده، سیدمرتضی، حقوق مدنی (اشخاص و محجورین)، چ22 (ویراست5)، تهران، انتشارات سمت، 1395.
16. عباسی، اصغر، بررسی مساعی بینالمللی در زمینه مبارزه با پولشویی و رویکرد نظام حقوقی ایران، رسالهدکتری دانشگاه تهران، 1385.
17. عمید، حسن، فرهنگ عمید، چ1، تهران: انتشارات راهرشد، 1389.
18. عیسائیتفرشی، محمد، مباحثی تحلیلیاز حقوق شرکتهای تجاری، ج1، چ2، تهران، انتشارات دانشگاه تربیت مدرس، 1395.
19. کاتوزیان، ناصر، الزامهای خارج از قرارداد (مسؤولیت مدنی)، ج1: قواعد عمومی، چ14، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1395.
20. کلارکسون، سی.ام.وی، تحلیل مبانی حقوق جزا، ترجمه حسین میرمحمدصادقی، چ.1، تهران، جهاد دانشگاهی دانشگاه شهید بهشتی، 1371.
21. محمدی، حمید، ضبط، مصادره و استرداد اموال؛ چ2، تهران، انتشارات گنجدانش، 1390.
22. معین، محمد، فرهنگ فارسی، چ3، تهران، انتشارات اَدِنا، 1384.
23. نوابی، سیدمهدی، ضمان ناشی از استیفای نامشروع، چ1، قم، بوستان کتاب، 1388.
24. Cassella. Stefan, “Civil Asset Recovery: The American Experience”, presentation at the seminar entitled “Civil Asset Forfeiture: Exploring the Possibilities for an EU Model”, 2012. Available at: http:// works. bepress.com/stefan_cassella/30
25. Dassa Foundation v. Liechtenstein, ECHR, No.696/05, 2007
26. Eisenberg. Melvin A, “the Disgorgement Interest in Contract Law”, Michigan Law Review, Vol.105, 2006.
27. Garner, Bryan A, Black’s Law Dictionary, Eight Ed, U.S.A: Thomson West, 2004.
28. Giglio, Francesco, “Gain-Related Recovery”, Oxford Journal of Legal Studies, Vol.28, No.3, 2008.
29. Virgo, Graham, The Principles of the Law of Restitution, 2nd Ed, Oxford, 2006.
30. Greenberg, Theodore, M.Samuel, Linda & Gray, Larissa, stolen Asset Recovery: A Good Practices Guide for Non-conviction Based Asset Forfeiture, Washington: The World Bank, 2009.
31. Her Majesty's Advocate & Anor v. McIntosh (Scotland), UKPC-D1, 2001.
32. Edelman, Jamase, Gain-Based Damages, first Ed, Hart publishing, 2002.
33. Kennedy. Anthony, "Designing a civil forfeiture system: an issues list for policymakers and legislators", Journal of Financial Crime, Vol.13, No.2, 2006
34. LD Smith, “The Province of the Law of Restitution”, Canadian Bar Rev, No.71, 1992.
35. Levy, Leonard W. & Kenneth L. Karst, Encyclopedia of the American Constitution, Vol.1, 2nd Ed, Detroit: Macmillan Reference U.S.A, 2000.
36. Martin, Elizabeth A, Oxford Dictionary of Law, 6th Ed, Oxford, 2006.
37. P.Birks, Unjust Enrichment, second Ed, Oxford, 2005.
38. R v. Rezvi, UKHL 1, 2002, available at: http://www.bailii.org/ uk/cases/ UKHL/2002/1.html.
39. Regina (McCann and Others) v. Manchester Crown Court, 2001, available at: http://www.bailii.org/ew/cases/EWCA/Civ/2001/281.html.
40. Sempra Metals Ltd. v. H.M. Commissioners of Inland Revenue, 2007. Available at: http://www.bailii.org/uk/cases/UKHL/2007/34.html.
41. Siems. Mathias, “Disgorgement of profits for breach of Contract: a comparative analysis”, Edinburgh Law Review, Vol.7, 2003.
42. United Nations, Commentary on the United Nations Convention against Illicit Traffic in Narcotic Drugs and Psychotropic Substances 1988, New York: United Nations, 1999.
43. Walsh v. Director of the Assets Recovevy Agency, NICA.6, 2005, available at: http://www.bailii.org/nie/cases/NICA/2005/6.html.
44. Welch v. the United Kingdom -17440/90, ECHR.4, 1995.
2. افتخارجهرمی، گودرز، «دیوان داوری دعاوی ایران- ایالاتمتحده و عملکرد آن در قلمرو حقوق بینالملل»، مجله تحقیقات حقوقی، شماره 15، 1373.
3. انوشهپور، مسعود و شریفی، مهدی، دعوای استرداد اموال، چ1، تهران، نشر خط سوم، 1384.
4. بادینی، حسن، «بررسی تطبیقی مسؤولیت مدنی ناشی از رقابت نامشروع تجاری»، فصلنامه حقوق، دوره42، 1391.
5. پیران، حسین، «مصادره غیرمستقیم در حقوق بینالملل و رویۀ دیوان داوری دعاوی ایران ـ ایالات متّحده»، مجله حقوقی، ش18و19، 1379.
6. جبعی عاملی (شهید ثانی)، زینالدین، الروضه البهیه فیشرح اللمعه الدمشقیه، چ1، قم: کتابفروشیداوری، 1410ق.
7. جرّ، خلیل، فرهنگ لاروس، ترجمه سیدحمید طبیبیان، ج1، چ18، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1387.
8. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، ج5، چ2، تهران، انتشارات گنجدانش، 1381.
9. دارابپور، مهراب، مسؤولیتهای خارج از قرارداد، چ2، تهران، انتشارات مجد، 1390.
10. دلیر، حمید، حقوق مصادره، چ1، تهران، نشر میزان، 1390.
11. راغباصفهانی، حسین، مفردات ألفاظ القرآن، لبنان– سوریه، دارالعلم- الدارالشامیه، چ1، 1412ق.
12. زراعت، عباس، شرح قانون مجازات اسلامی، چ3، تهران، انتشارات ققنوس،1382.
13. زنجانی، عمید، فقه سیاسی، چ2، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1368.
14. صادقیمقدم، محمدحسن و نوری، جعفر، «تحول مسؤولیت مدنی در حقوق ایرانوفرانسه با تأکید بر شناسائی خسارات غیرترمیمی»، فصلنامه حقوق، دوره41، 1390.
15. صفایی، سیدحسین و قاسمزاده، سیدمرتضی، حقوق مدنی (اشخاص و محجورین)، چ22 (ویراست5)، تهران، انتشارات سمت، 1395.
16. عباسی، اصغر، بررسی مساعی بینالمللی در زمینه مبارزه با پولشویی و رویکرد نظام حقوقی ایران، رسالهدکتری دانشگاه تهران، 1385.
17. عمید، حسن، فرهنگ عمید، چ1، تهران: انتشارات راهرشد، 1389.
18. عیسائیتفرشی، محمد، مباحثی تحلیلیاز حقوق شرکتهای تجاری، ج1، چ2، تهران، انتشارات دانشگاه تربیت مدرس، 1395.
19. کاتوزیان، ناصر، الزامهای خارج از قرارداد (مسؤولیت مدنی)، ج1: قواعد عمومی، چ14، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1395.
20. کلارکسون، سی.ام.وی، تحلیل مبانی حقوق جزا، ترجمه حسین میرمحمدصادقی، چ.1، تهران، جهاد دانشگاهی دانشگاه شهید بهشتی، 1371.
21. محمدی، حمید، ضبط، مصادره و استرداد اموال؛ چ2، تهران، انتشارات گنجدانش، 1390.
22. معین، محمد، فرهنگ فارسی، چ3، تهران، انتشارات اَدِنا، 1384.
23. نوابی، سیدمهدی، ضمان ناشی از استیفای نامشروع، چ1، قم، بوستان کتاب، 1388.
24. Cassella. Stefan, “Civil Asset Recovery: The American Experience”, presentation at the seminar entitled “Civil Asset Forfeiture: Exploring the Possibilities for an EU Model”, 2012. Available at: http:// works. bepress.com/stefan_cassella/30
25. Dassa Foundation v. Liechtenstein, ECHR, No.696/05, 2007
26. Eisenberg. Melvin A, “the Disgorgement Interest in Contract Law”, Michigan Law Review, Vol.105, 2006.
27. Garner, Bryan A, Black’s Law Dictionary, Eight Ed, U.S.A: Thomson West, 2004.
28. Giglio, Francesco, “Gain-Related Recovery”, Oxford Journal of Legal Studies, Vol.28, No.3, 2008.
29. Virgo, Graham, The Principles of the Law of Restitution, 2nd Ed, Oxford, 2006.
30. Greenberg, Theodore, M.Samuel, Linda & Gray, Larissa, stolen Asset Recovery: A Good Practices Guide for Non-conviction Based Asset Forfeiture, Washington: The World Bank, 2009.
31. Her Majesty's Advocate & Anor v. McIntosh (Scotland), UKPC-D1, 2001.
32. Edelman, Jamase, Gain-Based Damages, first Ed, Hart publishing, 2002.
33. Kennedy. Anthony, "Designing a civil forfeiture system: an issues list for policymakers and legislators", Journal of Financial Crime, Vol.13, No.2, 2006
34. LD Smith, “The Province of the Law of Restitution”, Canadian Bar Rev, No.71, 1992.
35. Levy, Leonard W. & Kenneth L. Karst, Encyclopedia of the American Constitution, Vol.1, 2nd Ed, Detroit: Macmillan Reference U.S.A, 2000.
36. Martin, Elizabeth A, Oxford Dictionary of Law, 6th Ed, Oxford, 2006.
37. P.Birks, Unjust Enrichment, second Ed, Oxford, 2005.
38. R v. Rezvi, UKHL 1, 2002, available at: http://www.bailii.org/ uk/cases/ UKHL/2002/1.html.
39. Regina (McCann and Others) v. Manchester Crown Court, 2001, available at: http://www.bailii.org/ew/cases/EWCA/Civ/2001/281.html.
40. Sempra Metals Ltd. v. H.M. Commissioners of Inland Revenue, 2007. Available at: http://www.bailii.org/uk/cases/UKHL/2007/34.html.
41. Siems. Mathias, “Disgorgement of profits for breach of Contract: a comparative analysis”, Edinburgh Law Review, Vol.7, 2003.
42. United Nations, Commentary on the United Nations Convention against Illicit Traffic in Narcotic Drugs and Psychotropic Substances 1988, New York: United Nations, 1999.
43. Walsh v. Director of the Assets Recovevy Agency, NICA.6, 2005, available at: http://www.bailii.org/nie/cases/NICA/2005/6.html.
44. Welch v. the United Kingdom -17440/90, ECHR.4, 1995.
