الزامات کاربرد آیین دادخواهی دسته جمعی در نظام حقوقی ایران
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
1
استادیار گروه حقوق عمومی، پردیس فارابی دانشگاه تهران، تهران، ایران
2
دانشجوی دکتری حقوق عمومی، پردیس فارابی دانشگاه تهران، تهران، ایران
چکیده
دادخواهی دستهجمعی یا دعوای گروهی از جمله ابزارهای قابل اعتنای توانمندسازی حقوقی و روشی برای تجمیع قدرت متضرران پرشمار اما کم قدرت علیه طرف قدرتمند یک منازعه است. قانونی‌سازی این ابزار و استفاده از آن در نظام حقوقی ایران نیازمند پاسخگویی به برخی ایرادات نظری است. یکی از ایرادات زوال خودمختاری فردی در طرح دعوا و وابستگی فرد به گروه است، به نظر می‌رسد به رغم این ایراد در نظر نخست، دادخواهی گروهی به نحو مطمئن‌تری منافع دادخواه را تأمین می‌کند. شکلگیری مصالحه‌های غیرمنصفانه یا نوعی باج‌خواهی قانونی توسط طرف دادخواهی‌کننده از جمله مشکلات این دعواست. اگرچه برای این معضل باید اندیشه‌ای کرد، اما فقه شیعه صلح بر باطل را باطل نمی‌داند. سومین اشکال، فضولی بودن، یعنی طرح دعوا توسط نماینده گروه و ایجاد اثر حقوقی برای افراد غیر دخیل در جریان دعوا است. تفسیر غایی نهاد معامله فضولی نشان می‌دهد زمینه مناسبی برای بهره‌گیری از مفهوم کفایت نمایندگی در دادخواهی گروهی وجود دارد. تحلیل درست این ایرادات نشان می‌دهد هم چنان وجود این ابزار، گزینه بهتری از نفی کلی آن و استفاده از گزینه‌های رقیب است. مقاله اگرچه بر آن است که منع نظری در بهره‌گیری از این ابزار وجود ندارد، اما باور دارد چنان چه در صدد استفاده از دادخواهی دستهجمعی در نظام حقوقی کشورمان هستیم، باید برای گروه و گروه‌پیوندی جایگاه مطمئن‌تری فراهم آوریم.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
1. تیلا، پ. (۱۳۸۳)، «تاملی بر حقوق سازمانهای غیر دولتی در نگاهی ایرانی»، اطلاع رسانی حقوقی، شماره‌های 5 و ۶، صفحات 24-41.
2. خداییان، ذ. (۱۳۹۴)، «پاسخ قوه قضاییه به انتقادها از برخی اصلاحیه‌های قانون آیین دادرسی کیفری» [مصاحبه]، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 9 تیر 1394.
3. رمضانی قوام‌آبادی، م. (۱۳۹۰)، «پیشگیری و سرکوب جرایم زیست محیطی در پرتو اقدامات سازمانهای غیر دولتی در نظام حقوقی ایران»، مجله حقوقی دادگستری، شماره 75، صفحات 199-226.
4. زین الدین بن علی، شهید ثانی (بلا تاریخ)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، المجلد اول، قم، مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی.
5. شمس، عبداله (۱۳۸۵)، آیین دادرسی مدنی، ج اول، تهران، نشر دراک.
6. طهماسبی، ع. (۱۳۹۳)، «مطالعه تطبیقی شرایط دعوای گروهی در حقوق آمریکا و کانادا؛ آموزه هایی برای حقوق ایران»، پژوهشهای حقوق تطبیقی، دوره 18، شماره ۳، صفحات 153-177.
7. عراقی، سیدعزت اله (1386)، حقوق کار، ج اول، تهران، سمت.
8. قاسمی حامد، ع. و فلاح، آ. (۱۳۹۳)، «دعوای گروهی و تأثیر آن بر حمایت از حقوق مصرف کننده»، دیدگاههای حقوق قضایی، شماره 65، صفحات 89-122.
9. کاشانی، ج. (۱۳۹۱)، «دعوای گروه: پاسخی به ضرورت وجود تعادل میان قواعد اولیه و ثانویه در سیستم حقوقی»، پژوهش حقوق عمومی، شماره 37، صفحات 121-146.
10. کوشکی، غ. (۱۳۹۲)، «سازمانهای غیردولتی: از انفعال تا مشارکت رو به فعال در تعقیب دعوای عمومی (با نگاهی به قانون آیین دادرسی کیفری)»، پژوهش حقوق کیفری، شماره 4، صفحات 65-86.
11. محسنی، ح.، غفاری فارسانی، ب. و شوشی نسب، ن. (۱۳۹۱)، «دعاوی جمعی و نقش آنها در احقاق حقوق مصرف کنندگان»، پژوهش حقوق خصوصی، شماره 1،صفحات 157-182.
12. مرکز تحقیقات شورای نگهبان (۱۳۸۹)، مجموعه نظرات شورای نگهبان در مورد مصوبات مجلس شورای اسلامی (دوره دوم، خرداد 1363 تا خرداد 1371)، تهران : معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات معاونت حقوقی ریاست جمهوری.
13. ناصری، نینا (1392-93)، دعوای جمعی در نظام حقوقی ایران (پایان نامه کارشناسی ارشد حقوق اقتصادی)، تهران، دانشگاه علامه طباطبایی.
14. نجفی، محمدحسن (۱۴۳۲ ه.ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، المجلد السابع و العشرون، المحرر حیدر دباغ، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1432 ه.ق.
15. Albright, Madeleine and de Soto, Hernando (2008), Making the law work for everyone // Report of the Commission on Legal Empowerment of the Poor and the United Nations Development Programme, New York, UNDP.
16. Cotula, Lorenzo (2008), Legal Empowerment to Secure Land Rights –Defining the Concept [Book Section], Legal Empowerment in Practice Using Legal Tools to Secure Land Rights In Africa, book auth. Cotula, Lorenzo and Mathieu, Paul, London, FAO and IIED.
17. Carucci, A. J. (2013), “A Functional Approach to Adequacy of Representation”, J. Legis. : HeinOnline, Vol. 40.
18. Coffee Jr, J.C. (2010), “Litigation Governance: Taking Accountability Seriously”, Columbia Law Review:JSTOR.
19. Cummings, S. L. and Eagly, I. V. (2001),”A critical reflection on law and organizing”, UCLA Law Review, Vol. 48.
20. Ellmann, S. (1992), “Client-Centeredness Multiplied: Individual Autonomy and Collective Mobilization in Public Interest Lawyers' Representation of Groups”, Virginia Law Review: JSTOR, No 5, Vol. 78.
21. Freeman, S. (2014), Original Position [Book Section], The Stanford Encyclopedia of Philosophy, ed. Zalta, Edward N.
22. Oquendo, A. R. (2008), “Upping the Ante: Collective Litigation in Latin America”, Colum. J. Transnat'l L: HeinOnline, Vol. 47.
23. Southworth, A. (1998), “Collective Representation for the Disadvantaged: Variations in Problems of Accountabilit”, Fordham L. Rev. : HeinOnline, Vol. 67.
24. Wexler, S. (1970), “Practicing Law for Poor People”, Yale Law Journal : JSTOR.
25. Yeazell, S. C (1997), “The Past and Future of Defendant and Settlement Classes in Collective Litigation”, Ariz. L. Rev.:HeinOnline, Vol. 39.
26. Yount, J. D. (2013), “Can Members Of A Mandatory Class Action Opt Out?” [Online], Published: February 11, 2013, Accessed: 24 August, 2015.
27. http://www.mondaq.com/unitedstates/x/220780/Class+Actions/Can+Members+of+a+Mandatory+Class+Action+Opt+Out.
2. خداییان، ذ. (۱۳۹۴)، «پاسخ قوه قضاییه به انتقادها از برخی اصلاحیه‌های قانون آیین دادرسی کیفری» [مصاحبه]، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 9 تیر 1394.
3. رمضانی قوام‌آبادی، م. (۱۳۹۰)، «پیشگیری و سرکوب جرایم زیست محیطی در پرتو اقدامات سازمانهای غیر دولتی در نظام حقوقی ایران»، مجله حقوقی دادگستری، شماره 75، صفحات 199-226.
4. زین الدین بن علی، شهید ثانی (بلا تاریخ)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، المجلد اول، قم، مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی.
5. شمس، عبداله (۱۳۸۵)، آیین دادرسی مدنی، ج اول، تهران، نشر دراک.
6. طهماسبی، ع. (۱۳۹۳)، «مطالعه تطبیقی شرایط دعوای گروهی در حقوق آمریکا و کانادا؛ آموزه هایی برای حقوق ایران»، پژوهشهای حقوق تطبیقی، دوره 18، شماره ۳، صفحات 153-177.
7. عراقی، سیدعزت اله (1386)، حقوق کار، ج اول، تهران، سمت.
8. قاسمی حامد، ع. و فلاح، آ. (۱۳۹۳)، «دعوای گروهی و تأثیر آن بر حمایت از حقوق مصرف کننده»، دیدگاههای حقوق قضایی، شماره 65، صفحات 89-122.
9. کاشانی، ج. (۱۳۹۱)، «دعوای گروه: پاسخی به ضرورت وجود تعادل میان قواعد اولیه و ثانویه در سیستم حقوقی»، پژوهش حقوق عمومی، شماره 37، صفحات 121-146.
10. کوشکی، غ. (۱۳۹۲)، «سازمانهای غیردولتی: از انفعال تا مشارکت رو به فعال در تعقیب دعوای عمومی (با نگاهی به قانون آیین دادرسی کیفری)»، پژوهش حقوق کیفری، شماره 4، صفحات 65-86.
11. محسنی، ح.، غفاری فارسانی، ب. و شوشی نسب، ن. (۱۳۹۱)، «دعاوی جمعی و نقش آنها در احقاق حقوق مصرف کنندگان»، پژوهش حقوق خصوصی، شماره 1،صفحات 157-182.
12. مرکز تحقیقات شورای نگهبان (۱۳۸۹)، مجموعه نظرات شورای نگهبان در مورد مصوبات مجلس شورای اسلامی (دوره دوم، خرداد 1363 تا خرداد 1371)، تهران : معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات معاونت حقوقی ریاست جمهوری.
13. ناصری، نینا (1392-93)، دعوای جمعی در نظام حقوقی ایران (پایان نامه کارشناسی ارشد حقوق اقتصادی)، تهران، دانشگاه علامه طباطبایی.
14. نجفی، محمدحسن (۱۴۳۲ ه.ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، المجلد السابع و العشرون، المحرر حیدر دباغ، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1432 ه.ق.
15. Albright, Madeleine and de Soto, Hernando (2008), Making the law work for everyone // Report of the Commission on Legal Empowerment of the Poor and the United Nations Development Programme, New York, UNDP.
16. Cotula, Lorenzo (2008), Legal Empowerment to Secure Land Rights –Defining the Concept [Book Section], Legal Empowerment in Practice Using Legal Tools to Secure Land Rights In Africa, book auth. Cotula, Lorenzo and Mathieu, Paul, London, FAO and IIED.
17. Carucci, A. J. (2013), “A Functional Approach to Adequacy of Representation”, J. Legis. : HeinOnline, Vol. 40.
18. Coffee Jr, J.C. (2010), “Litigation Governance: Taking Accountability Seriously”, Columbia Law Review:JSTOR.
19. Cummings, S. L. and Eagly, I. V. (2001),”A critical reflection on law and organizing”, UCLA Law Review, Vol. 48.
20. Ellmann, S. (1992), “Client-Centeredness Multiplied: Individual Autonomy and Collective Mobilization in Public Interest Lawyers' Representation of Groups”, Virginia Law Review: JSTOR, No 5, Vol. 78.
21. Freeman, S. (2014), Original Position [Book Section], The Stanford Encyclopedia of Philosophy, ed. Zalta, Edward N.
22. Oquendo, A. R. (2008), “Upping the Ante: Collective Litigation in Latin America”, Colum. J. Transnat'l L: HeinOnline, Vol. 47.
23. Southworth, A. (1998), “Collective Representation for the Disadvantaged: Variations in Problems of Accountabilit”, Fordham L. Rev. : HeinOnline, Vol. 67.
24. Wexler, S. (1970), “Practicing Law for Poor People”, Yale Law Journal : JSTOR.
25. Yeazell, S. C (1997), “The Past and Future of Defendant and Settlement Classes in Collective Litigation”, Ariz. L. Rev.:HeinOnline, Vol. 39.
26. Yount, J. D. (2013), “Can Members Of A Mandatory Class Action Opt Out?” [Online], Published: February 11, 2013, Accessed: 24 August, 2015.
27. http://www.mondaq.com/unitedstates/x/220780/Class+Actions/Can+Members+of+a+Mandatory+Class+Action+Opt+Out.
