سازوکارهای نظارت بر بازداشتگاه‌ها و زندانها در پرتو اسناد بینالمللی وحقوق کیفری تطبیقی
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
1
دانشجوی دکتری حقوق کیفری و جرم شناسی، دانشکده حقوق، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
2
دانشیار حقوق کیفری و جرم شناسی، دانشکده حقوق، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
3
استادیار حقوق کیفری و جرم شناسی، دانشکده حقوق، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
4
استاد حقوق کیفری و جرم شناسی، دانشکده حقوق، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
چکیده
طبیعتِ نوعاً پوشیده و دور از دیدِ عموم ِزندان و بازداشتگاه از سویی و در نگاهِ مقاماتِ این مکانها، بی (یا دستکم، کم) اهمیتیِ افرادی که در آنها نگهداری میشوند؛ موجدِ گونهای احساسِ مصونیت و ناپاسخگویی است که حقوق ابتداییِ محبوسین را در معرضِ خطری گاه غیرقابلِ جبران قرار میدهد. نبودِ سازوکاری مستقل و واقعی برای نظارت و بازرسی از بازداشتگاه و زندان و رسیدگی به شکایاتِ محبوسین، به توسعه گرایشِ طبیعیِ این محیطها به ماندن در وضعیتِ ناشناختگی[1] و ابهام، و پرهیز از شفافیت میانجامد. برعکس، سعی در ایجاد شفافیت و پاسخگو نمودنِ مقاماتِ زندان از مجرای نظارت و بازرسیهایِ منظم و مستقل بر طرز سلوک آنها با افرادِ دربند و رسیدگیِ منصفانه به شکایتهای آنها، همسو با اهداف درنظرگرفتهشده برای مجازات حبس یا قرارِ بازداشتِ موقت، ریسکِ سوءاستفاده از قدرت در این محیطها، توسل به زور در آنها، بیتوجهی به دادخواهی بازداشتشدگان و زندانیان، احساس مصونیت و بیکیفرمانیِ ناشی از آن را کاسته و حقوق بنیادین افراد بازداشتشده یا زندانی را از تضمینی قویتر برخوردار میسازد.
مقاله پیشرو، با بهرهگیری از ادبیات موجود در بحثهای نظارت و بازرسی از بازداشتگاه و زندان، ضمن نمایاندن استاندارهای بینالمللی موجود در این موارد میکوشد با تحلیلِ اسناد و مدارک و گفتمانِ رسمیِ موجود در این زمینه، به این پرسش پاسخ دهد که سازوکارهای نظارت بر بازداشتگاه و زندان از چه ویژگیهایی برخورداند.
در نظام عدالت کیفری ایران به رغمِ تلاشهایی برای نظارتپذیر کردنِ محیطهای حبس، بیشترِ اقدامات در سطحی از نظارتِ درون سیستمی باقی مانده است که آن نیز در عمل، به صورت موردی/واکنشی و نه دائمی/کنشی و منظم، نوعاً پس از رسانهای شدنِ وقوع اتفاقی در این محیطها، در پاسخ به افکار عمومی و با طیِ تشریفاتی متعدد و اعمالِ بیشترین سطح از محدودیت صورت پذیرفته است. وجود برخی بازداشتگاههای خارج از نظارت سازمان زندانها دستکم در برهههایی از زمان، عدم پذیرش نظام نظارت مستقل بر بازداشتگاه و زندانها و ایجاد چالشهایی در مسیر اعمال نظارتهای موردیِ خارج از نظام قضایی، سازوکارهای نظارت بر این محیطها را فاقد اثر بخشی لازم کرده است.
مقاله پیشرو، با بهرهگیری از ادبیات موجود در بحثهای نظارت و بازرسی از بازداشتگاه و زندان، ضمن نمایاندن استاندارهای بینالمللی موجود در این موارد میکوشد با تحلیلِ اسناد و مدارک و گفتمانِ رسمیِ موجود در این زمینه، به این پرسش پاسخ دهد که سازوکارهای نظارت بر بازداشتگاه و زندان از چه ویژگیهایی برخورداند.
در نظام عدالت کیفری ایران به رغمِ تلاشهایی برای نظارتپذیر کردنِ محیطهای حبس، بیشترِ اقدامات در سطحی از نظارتِ درون سیستمی باقی مانده است که آن نیز در عمل، به صورت موردی/واکنشی و نه دائمی/کنشی و منظم، نوعاً پس از رسانهای شدنِ وقوع اتفاقی در این محیطها، در پاسخ به افکار عمومی و با طیِ تشریفاتی متعدد و اعمالِ بیشترین سطح از محدودیت صورت پذیرفته است. وجود برخی بازداشتگاههای خارج از نظارت سازمان زندانها دستکم در برهههایی از زمان، عدم پذیرش نظام نظارت مستقل بر بازداشتگاه و زندانها و ایجاد چالشهایی در مسیر اعمال نظارتهای موردیِ خارج از نظام قضایی، سازوکارهای نظارت بر این محیطها را فاقد اثر بخشی لازم کرده است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
الف) فارسی
1. راسل، برتراند، قدرت، ترجمه نجف دریابندری، انتشارات خوارزمی، چاپ پنجم، 1390
2. فوکو، میشل، مراقبت و تنبیه - تولد زندان، ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، نشر نی، چاپ هشتم، 1388
3. دفتر کمیساریاری عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد با اهمکاری کانون بینالمللی وکلا، حقوق بشر در دستگاه قضایی، ترجمه سعید نوری نشاط، کابک خبیری و امین روان‌بُد، سازمان دفاع از قربانیان خشونت، جلد اول، چاپ اول، 1388
4. پرادل، ژان، گئرت کورستنز و گرت فرملن، حقوق کیفری شورای اروپا، ترجمه دکتر محمد آشوری، انتشارات خرسندی، چاپ اول، 1393
5. پل کِرِه، ژان، دورنمای اروپایی زندان، ترجمه محمدرضا گودرزی بروجردی و لیلا مقدادی، انتشارات مجد، چاپ اول، 1384
6. کویل، آندره، رویکرد حقوق بشری به مدیریت زندان، ترجمه حسن طغرانگار، زیر نظر: آزاده نیکنام. انجمن دفاع از حقوق زندانیان با همکاری سازمان اصلاحات جزایی بینالمللی. 1384
ب) انگلیسی
1. Zinger, I. (2006). Human rights compliance and the role of external prison oversight. Canadian Journal of Criminology and Criminal Justice, 48(2), 127-140.
2. Stojkovic, S. (2009). Prison oversight and prison leadership. Pace L. Rev., 30, 1476-1489.
3. Owers, A. (2009). Prison inspection and the protection of prisoner’s Right. Pace L. Rev.,3,1535- 1547.
4. Roffee, J. A. (2017). Accountability and Oversight of State Functions: Use of Volunteers to Monitor Equality and Diversity in Prisons in England and Wales. SAGE Open, 7(1), 2158244017690792. 1-13.
5. Martynowicz, A. (2011). Oversight of prison conditions and investigations of deaths in custody: international human rights standards and the practice in Ireland. The Prison Journal, 91(1), 81-102.
6. Fathi, D. C. (2010). The Challenge of Prison Oversight. Am. Crim. L. Rev., 47, 1453-1462.
7. Behan, C., & Kirkham, R. (2016). Monitoring, Inspection and Complaints Adjudication in Prison: The Limits of Prison Accountability Frameworks. The Howard Journal of Crime and Justice, 55(4), 432-454.
8. Einat, T., Litvin, A., Michaeli, N., Zelikovitsh, G., Marsh, K., & Parchev, O. (2011). Letting the fox guard the chicken coop: oversight, transparency, and violation of human rights in the Israeli Penal System. Criminal Justice Studies, 24(3), 255-267.
9. Deitch, M. (2012). The need for independent prison oversight in a post-PLRA world. Federal Sentencing Reporter, 24(4), 236-244.
10. Deitch, M. (2009). Distinguishing the various functions of effective prison oversight. Pace L. Rev., 30, 1438-1445.
1. راسل، برتراند، قدرت، ترجمه نجف دریابندری، انتشارات خوارزمی، چاپ پنجم، 1390
2. فوکو، میشل، مراقبت و تنبیه - تولد زندان، ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، نشر نی، چاپ هشتم، 1388
3. دفتر کمیساریاری عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد با اهمکاری کانون بینالمللی وکلا، حقوق بشر در دستگاه قضایی، ترجمه سعید نوری نشاط، کابک خبیری و امین روان‌بُد، سازمان دفاع از قربانیان خشونت، جلد اول، چاپ اول، 1388
4. پرادل، ژان، گئرت کورستنز و گرت فرملن، حقوق کیفری شورای اروپا، ترجمه دکتر محمد آشوری، انتشارات خرسندی، چاپ اول، 1393
5. پل کِرِه، ژان، دورنمای اروپایی زندان، ترجمه محمدرضا گودرزی بروجردی و لیلا مقدادی، انتشارات مجد، چاپ اول، 1384
6. کویل، آندره، رویکرد حقوق بشری به مدیریت زندان، ترجمه حسن طغرانگار، زیر نظر: آزاده نیکنام. انجمن دفاع از حقوق زندانیان با همکاری سازمان اصلاحات جزایی بینالمللی. 1384
ب) انگلیسی
1. Zinger, I. (2006). Human rights compliance and the role of external prison oversight. Canadian Journal of Criminology and Criminal Justice, 48(2), 127-140.
2. Stojkovic, S. (2009). Prison oversight and prison leadership. Pace L. Rev., 30, 1476-1489.
3. Owers, A. (2009). Prison inspection and the protection of prisoner’s Right. Pace L. Rev.,3,1535- 1547.
4. Roffee, J. A. (2017). Accountability and Oversight of State Functions: Use of Volunteers to Monitor Equality and Diversity in Prisons in England and Wales. SAGE Open, 7(1), 2158244017690792. 1-13.
5. Martynowicz, A. (2011). Oversight of prison conditions and investigations of deaths in custody: international human rights standards and the practice in Ireland. The Prison Journal, 91(1), 81-102.
6. Fathi, D. C. (2010). The Challenge of Prison Oversight. Am. Crim. L. Rev., 47, 1453-1462.
7. Behan, C., & Kirkham, R. (2016). Monitoring, Inspection and Complaints Adjudication in Prison: The Limits of Prison Accountability Frameworks. The Howard Journal of Crime and Justice, 55(4), 432-454.
8. Einat, T., Litvin, A., Michaeli, N., Zelikovitsh, G., Marsh, K., & Parchev, O. (2011). Letting the fox guard the chicken coop: oversight, transparency, and violation of human rights in the Israeli Penal System. Criminal Justice Studies, 24(3), 255-267.
9. Deitch, M. (2012). The need for independent prison oversight in a post-PLRA world. Federal Sentencing Reporter, 24(4), 236-244.
10. Deitch, M. (2009). Distinguishing the various functions of effective prison oversight. Pace L. Rev., 30, 1438-1445.
