اصل جبرانی بودن خسارت و کارکردهای آن در کامن لا و حقوق ایران
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسنده
دانشیار گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران
چکیده
یکی از مهم‌ترین اصول حاکم بر پرداخت خسارت در نظام‌های حقوقی مبتنی بر کامن لا، اصل جبرانی بودن پرداخت خسارت است. به موجب این اصل، که هم در حوزه حقوق قراردادها و هم در حوزه حقوق مسؤولیت مدنی به کار‌می‌رود، پرداخت خسارت به منظور جبران زیان‌هایی است که به خواهان وارد گردیده، نه تنبیه طرف ناقض یا محروم کردن وی از سودی که از نقض قرارداد کسب کرده است. این اصل کارکردهای متعددی دارد که از جمله آنها تعیین نوع خسارت‌هایی که طرف زیاندیده می‌تواند دریافت کند و نیز محدود کردن آنها است. بر کارکرد اخیر آثار متعددی مترتب می‌شود که از جمله آنها می‌توان این موارد را نام برد: خواهان باید متحمل زیان شده باشد؛ پرداخت خسارت باید مبتنی بر زیان خواهان باشد و نه بر سود خوانده؛ خسارت نباید از زیان تجاوز کند؛ و پرداخت خسارت جنبه تنبیهی ندارد. اصل مورد بحث با چالش‌هایی مواجه گردیده، اما هیچ یک از آنها نتوانسته است اعتبار آن را با مشکل جدّی مواجه کند.
این مقاله پس از بررسی اصل مذکور و کارکردها و آثار آن در کامنلا، به مطالعه مختصری در مورد این اصل در حقوق ایران می‌پردازد. از این مطالعه برمی‌آید که در حقوق ایران هرچند اصل مذکور تحت این نام شناخته‌شده نیست اما مفاد آن را می‌توان تاحدودی از اصول دیگری مانند اصل جبران کامل خسارت در مسؤولیت مدنی و اصل جبران زیان در حقوق بیمه و نیز از مطالب پراکنده دیگری استنباط کرد.
این مقاله پس از بررسی اصل مذکور و کارکردها و آثار آن در کامنلا، به مطالعه مختصری در مورد این اصل در حقوق ایران می‌پردازد. از این مطالعه برمی‌آید که در حقوق ایران هرچند اصل مذکور تحت این نام شناخته‌شده نیست اما مفاد آن را می‌توان تاحدودی از اصول دیگری مانند اصل جبران کامل خسارت در مسؤولیت مدنی و اصل جبران زیان در حقوق بیمه و نیز از مطالب پراکنده دیگری استنباط کرد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
8-1. فارسی
1. امیران بخشایش، عیسی و علیرضا باریکلو، «مفهوم اصل جبران خسارت در حقوق بیمه»، فصلنامه مجلس و راهبرد، سال 21، شماره 80، زمستان 1393
2. بابایی، ایرج، حقوق بیمه، چ 6، تهران، سمت، 1386
3. بادینی، حسن، فلسفه مسئولیت مدنی، چ 1، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1384
4. شهیدی، مهدی، آثار قراردادها و تعهدات، چ 3، تهران، مجد، 1383
5. قاسمی حامد، عباس، علی خسروی فارسانی و فهیمه آقابابایی، «خسارت تنبیهی در حقوق ایران»، مجله حقوقی دادگستری، شماره 81، بهار 1392
6. قسمتی تبریزی، علی، «اصل جبران کامل زیان»، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال 7، ش 13، پاییز و زمستان 1394
7. کاتوزیان، ناصر، الزام‌های خارج از قرارداد: ضمان قهری، چ 7، تهران، دانشگاه تهران، 1386
8. کاتوزیان، ناصر، قواعد عمومی قراردادها، ج4، چ4، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1380
9. یزدانیان، علیرضا، قواعد عمومی مسئولیت مدنی، ج1، چ1، تهران، میزان، 1395
8-2. لاتین
10. Burrows, Andrew, A Restatement of the English Law of Contract, 1th Ed., Oxford, Oxford University Press, 2016
11. Cunnington, Ralph, »the Assessment of Gain-Based Damages for Breach of Contract«, the modern law limited, 2008, 71(4) 559-586
12. Dobbs, Dan B., Handbook on the Law of Remedies, St. Paul, Minn., West Publishing Co. 1973
13. Edelman, James, Gain-Based Damages: Contract, Tort, Equity and Intellectual Property, Oxford – Portland Oregon, 2002
14. Fuller, L & Purdue, W, »The reliance interest in contract damages«, Yale Law Journal, 46, 1936
15. Garner, Bryan A., Black's Law Dictionary, 9th Ed., Thomson Reuters, 2009
16. Kober, Ke, »A Case for Recovery: Damages for Lost Profits of an Unestablished Business«, Creighton Law review, Vol. 12, 1979
17. Lee, Jung Sun & Je Hyun Lee, »A Case Study on the Recovery Criteria of Reliance Damage in Marine Transport Contract and Charterparty«, The Asian Journal of Shipping and Logistics, Volume 33, Issue 4, December 2017, Pages 245-251
18. Markesinis, Sir Basil, Hannes Unberath & Angus Johnton, The German Law of Contract; A Comparative Treatise, 2 Ed., Oxford and Portland, Oregon, 2006
19. Miller, Roger Le Roy & Gaylord A. Jentz, Business Law Today: The Essentials, 9th Ed., South-Western Cengage Learning, 2011
20. Pearce, D. and Halson, R. »Damages for breach of contract: compensation, restitution, and vindication«, Oxford Journal of Legal Studies, 2007
21. Perillo, Jojeph M., Corbin on Contracts, Vol. 11, Rel. 17S1, KexisNexis, 2005
22. Rowan, Solene, Remedies for Breach of Contract, Oxford, 2012
23. Saidov, Djakhongir and Ralph Cunnington (edits.), Contract Damages: Domestic and International Perspectives, Oxford and Portland, Oregon 2008
24. Saidov, Djakhongir, The Law of Damages in International Sales: The CISG and other International Instruments, Oxford, 2008
25. Samuel, Geoffrey, Law of Obligations and Legal Remedies, 2ed. Ed. London, Cavendish Publishing Limited, 2001
26. Samuel, Geoffrey, Sourcebook on Obligations and Legal Remedies, Second edition, Cavendish Publishing Limited, 2000
27. Treitel, G. H., Remedies for Breach of Contract, Oxford University Press, 1988.
28. Treitel, G. H., The Law of Contract, Sweet & Maxwell, 11th Ed., 2003
8-3. تارنما
29. Garrah, Christopher J., »Revisiting Damages for Breach of Contract«, 2007, at https://mcmillan.ca/ last visited: Nov. 11, 2018
30. Rose, Frederick W., »Substantive and Procedural Aspects of Assessing Damages in Commercial Litigation«, 2004 , at https://www.lindabury.com/ last visited Nov. 11, 2018
1. امیران بخشایش، عیسی و علیرضا باریکلو، «مفهوم اصل جبران خسارت در حقوق بیمه»، فصلنامه مجلس و راهبرد، سال 21، شماره 80، زمستان 1393
2. بابایی، ایرج، حقوق بیمه، چ 6، تهران، سمت، 1386
3. بادینی، حسن، فلسفه مسئولیت مدنی، چ 1، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1384
4. شهیدی، مهدی، آثار قراردادها و تعهدات، چ 3، تهران، مجد، 1383
5. قاسمی حامد، عباس، علی خسروی فارسانی و فهیمه آقابابایی، «خسارت تنبیهی در حقوق ایران»، مجله حقوقی دادگستری، شماره 81، بهار 1392
6. قسمتی تبریزی، علی، «اصل جبران کامل زیان»، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال 7، ش 13، پاییز و زمستان 1394
7. کاتوزیان، ناصر، الزام‌های خارج از قرارداد: ضمان قهری، چ 7، تهران، دانشگاه تهران، 1386
8. کاتوزیان، ناصر، قواعد عمومی قراردادها، ج4، چ4، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1380
9. یزدانیان، علیرضا، قواعد عمومی مسئولیت مدنی، ج1، چ1، تهران، میزان، 1395
8-2. لاتین
10. Burrows, Andrew, A Restatement of the English Law of Contract, 1th Ed., Oxford, Oxford University Press, 2016
11. Cunnington, Ralph, »the Assessment of Gain-Based Damages for Breach of Contract«, the modern law limited, 2008, 71(4) 559-586
12. Dobbs, Dan B., Handbook on the Law of Remedies, St. Paul, Minn., West Publishing Co. 1973
13. Edelman, James, Gain-Based Damages: Contract, Tort, Equity and Intellectual Property, Oxford – Portland Oregon, 2002
14. Fuller, L & Purdue, W, »The reliance interest in contract damages«, Yale Law Journal, 46, 1936
15. Garner, Bryan A., Black's Law Dictionary, 9th Ed., Thomson Reuters, 2009
16. Kober, Ke, »A Case for Recovery: Damages for Lost Profits of an Unestablished Business«, Creighton Law review, Vol. 12, 1979
17. Lee, Jung Sun & Je Hyun Lee, »A Case Study on the Recovery Criteria of Reliance Damage in Marine Transport Contract and Charterparty«, The Asian Journal of Shipping and Logistics, Volume 33, Issue 4, December 2017, Pages 245-251
18. Markesinis, Sir Basil, Hannes Unberath & Angus Johnton, The German Law of Contract; A Comparative Treatise, 2 Ed., Oxford and Portland, Oregon, 2006
19. Miller, Roger Le Roy & Gaylord A. Jentz, Business Law Today: The Essentials, 9th Ed., South-Western Cengage Learning, 2011
20. Pearce, D. and Halson, R. »Damages for breach of contract: compensation, restitution, and vindication«, Oxford Journal of Legal Studies, 2007
21. Perillo, Jojeph M., Corbin on Contracts, Vol. 11, Rel. 17S1, KexisNexis, 2005
22. Rowan, Solene, Remedies for Breach of Contract, Oxford, 2012
23. Saidov, Djakhongir and Ralph Cunnington (edits.), Contract Damages: Domestic and International Perspectives, Oxford and Portland, Oregon 2008
24. Saidov, Djakhongir, The Law of Damages in International Sales: The CISG and other International Instruments, Oxford, 2008
25. Samuel, Geoffrey, Law of Obligations and Legal Remedies, 2ed. Ed. London, Cavendish Publishing Limited, 2001
26. Samuel, Geoffrey, Sourcebook on Obligations and Legal Remedies, Second edition, Cavendish Publishing Limited, 2000
27. Treitel, G. H., Remedies for Breach of Contract, Oxford University Press, 1988.
28. Treitel, G. H., The Law of Contract, Sweet & Maxwell, 11th Ed., 2003
8-3. تارنما
29. Garrah, Christopher J., »Revisiting Damages for Breach of Contract«, 2007, at https://mcmillan.ca/ last visited: Nov. 11, 2018
30. Rose, Frederick W., »Substantive and Procedural Aspects of Assessing Damages in Commercial Litigation«, 2004 , at https://www.lindabury.com/ last visited Nov. 11, 2018
