مطالعه تطبیقی ماهیت ضمان ناشی از تأخیر در اجرای تعهدات پولی در حقوق ایران و فرانسه

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
1 استاد حقوق خصوصی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
چکیده
تردید و اختلاف نظر در ماهیت ضمان ناشی از تاخیر در اجرای تعهدات پولی، موجب اختلاف نظر نویسندگان در پذیرش آن شده است. ماهیت قهری این ضمان، شبیه به ربا و بهره است در حالی که ماهیت جعلی آن، صرفا الزام به ایفای کامل تعهد می­باشد و با قواعد آمره (همانند ممنوعیت اخذ ربا و بهره) مغایرتی ندارد. ضمان ناشی از تأخیر در اجرای تعهدات پولی در ماده 522 قانون آیین دادرسی مدنی ایران و ماده 6-1231 قانون مدنی فرانسه (مصوب 2016) مقرر شده است. اگرچه هر دو مقرره بیان‌گر آن هستند که در صورت تأخیر مدیون در اجرای تعهدات پولی، وی ملزم است مبلغی اضافه بر دین اصلی به داین پرداخت کند، لکن ماهیت این ضمان در حقوق ایران و فرانسه متفاوت است. ماهیت ضمان ناشی از تأخیر در اجرای تعهدات پولی در حقوق ایران مورد اختلاف بوده و نظر صحیح‌تر، جعلی بودن ماهیت ضمان مزبور است و هدف ایجاد این ضمان توسط مقنن، جبران کاهش ارزش پول است و مدیون را ملزم می‌سازد علاوه بر مبلغ موضوع تعهد، کاهش ارزش آن را نیز جبران کند تا از این طریق تعهد خود را به صورت کامل ایفا نماید؛ در حالی که در حقوق فرانسه، این ضمان ماهیت قهری دارد و مدیونی که در ایفای تعهد پولی تأخیر کرده است، صرف‌نظر از اینکه ارزش پول کاهش یافته باشد یا خیر، ملزم است مطابق نرخ قانونی مبلغی اضافه بر دین اصلی را به عنوان خسارت به داین پرداخت کند. برای مطالبه ضمان ناشی از تأخیر در اجرای تعهدات پولی در حقوق ایران علاوه بر تغییر شاخص قیمت سالانه، مطالبه داین و تمکن مدیون ضروری است در حالی که در حقوق فرانسه تمکن مدیون لازم نیست و شایسته است قانون‎گذار در اصلاحات آتی، جعلی بودن ماهیت این ضمان در حقوق ایران را مورد توجه قرار داده و متناسب با آن شرایط مزبور را تعیین کند.
کلیدواژه‌ها

موضوعات


منابع فارسی
1. احمری، حسین، «مطالعه تطبیقی خسارت تأخیر تادیه در فقه امامیه و قانون ایران و کنوانسیون 1980 وین»، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، دوره 9، 1391.
2. بادینی، حسن؛ حسامی، محمدعزیز، «مبانی فقهی قابلیت مطالبه خسارت تأخیر تادیه از دیدگاه مذاهب اسلامی»، فقه و مبانی حقوق اسلامی، دوره 45، 1391.
3. باشکوه، مظفر، «ماهیت خسارت تأخیر تادیه وجه نقد در حقوق ایران و انگلستان»، دانشنامه حقوق و سیاست، دوره 8، 1391.
4. توسلی، محمد اسماعیل، «تحلیل ماهیت پول»، فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، دوره 12، 1391.
5. جعفرپور، جمشید، «بررسی فقهی مسئولیت مدنی ناشی از جبران کاهش ارزش پول»، فصلنامه عدالت، دوره 1، 1391.
6. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، وسیط در ترمینولوژی حقوق، چ3، تهران، انتشارات گنج دانش، 1398.
7. شعاریان، ابراهیم، حقوق تعهدات، چ1، تهران، موسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش، 1393.
8. شمس، عبدالله، آیین دادرسی مدنی (دوره پیشرفته)، ج 1، چ 23، تهران، انتشارات دراک، 1389.
9. شهیدی، مهدی، آثار قراردادها و تعهدات، چ 7، تهران، انتشارات مجد، 1387.
10. شهیدی، مهدی، حقوق مدنی 3 (تعهدات)، چ 14، تهران، انتشارات مجد، 1389.
11. شهیدی، مهدی، سقوط تعهدات، چ 6، تهران، انتشارات مجد، 1390.
12. شیروی، عبدالحسین، «نقد و بررسی مقررات آیین دادرسی مدنی راجع به مطالبه خسارت قراردادی و تأخیر تادیه»، مجله مجتمع آموزش عالی قم، دوره 3، 1380.
13. غریبه، علی، «بررسی فقهی-حقوقی قابلیت مطالبه میزان کاهش ارزش پول و خسارت تأخیر تادیه»، فصلنامه تخصصی فقه و تاریخ تمدن، دوره 4، 1387.
14. کاتوزیان، ناصر، قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، چ 27، تهران، میزان، 1389.
15. کاتوزیان، ناصر، قواعد عمومی قراردادها، ج 4، چ 7، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1392.
16. مصباحی‌مقدم، غلام‌رضا؛ حسن جلالی، «کاوشی در حکم فقهی شرط‌های جزایی و تهدیدی در جریمه تأخیر در نظام بانکداری بدون ربا»، پژوهشنامه حقوق اسلامی، دوره 9، 1387.
17. موسویان، سیدعباس، «بررسی فقهی - حقوقی قوانین مربوط به جریمه و خسارت تأخیر تادیه در ایران»، فصلنامه حقوق اسلامی، دوره 1، 1384.
18. موسوی بجنوردی، سید محمد، مشروعیت خسارت تأخیر تادیه، مجله مقالات و بررسی‌ها، دوره 36، 1382.
19. هاشمی شاهرودی، سید محمود، احکام فقهی کاهش ارزش پول، مجله فقه اهل بیت، دوره 1، 1374.
20. وحدتی شبیری، سید حسن، مطالعه تطبیقی خسارت تأخیر تادیه در حقوق ایران و فقه امامیه، مجله اقتصاد اسلامی، دوره 3، 1382.
5-2. منابع عربی
21. صدر، سید محمد باقر، الاسلام یقود الحیاه، چ 1، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، 1382.
5-3. منابع فرانسوی
22. Barban, Patrick, «Régime général des obligations: l'inexécution de l'obligation», Paris: UNJF, 2016, Available at: https://cours.unjf.fr/repository/coursefilearea/file.php/213/Cours/02_item/indexI0.html.
23. Chabot, Romain, «La mise en demeure», Liège, Université de Liège, 2017.
24. Debourg, Claire, «La faute contractuelle», Rennes, Institut IDEF, No 3, 2017.
25. François, Clément, «Présentation des articles 1231 à 1231-7 de la nouvelle sous-section 5 La réparation du préjudice résultant de l’inexécution du contrat», Paris, université paris 1, 2016.
26. Gingembre, Thierry, «Quand le tribunal de paris se prononce sur l'article 1231-6 du code civil», Le journal du management juridique et réglementaire, No 74, 2020.
27. Nussenbaum, Maurice, «Le préjudice du temps qui passe: approche économique des intérêts moratoires et compensatoires», revue de droit bancaire et financier, No 6, 2017.
28. Rouviére, Frédéric, «Le paiement des obligations de faire et ne pas faire», Strasbourg, Hal archives ouvertes, No 13, 2014.
29. Schutz, Rose, «Le nouveau droit français des contrats», Université saint-esprit press, 2017.
30. Stéphanie, De Luca, «Quelle place en droit français pour les dommages et intérêts à titre punitif», Paris, Université Panthéon-Assas, 2011.
31. Weill, Alex, «Droit civil les obligation», Paris, Dalloz, 1971.