مطالعه تطبیقی احسان، برادری و نیکوکاری و معیارها و مسئولیت‌های ناشی از آن در حقوق خصوصی اسلام، اروپا، و آمریکا
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسنده
دانشیار دانشکده حقوق، حقوق خصوصی از دانشگاه شیراز
چکیده
این مقاله به مقایسه قاعده‌های همسایه در انگلیس، سامری خوب در آمریکا و احسان در حقوق اسلامی می‌پردازد و اصل برادری را در فرانسه از نظر می‌گذراند. تمرکز این پژوهش تطبیقی، بر گستره و کاربرد این قواعد، به خصوص در بحث ضمان شخص نیکوکار است. این مطالعه نشان می‌دهد که نظام کامن‌لا نیکوکاری را حتی در محدوده نجات انسان‌های در خطر، تنها وظیفه اخلاقی شمرده است؛ اما نظام حقوق مدنی و اسلام این وظیفه را شناسایی نموده‌اند. هم‌چنین روشن می‌گردد تا چه حد این قاعده‌ی اسلامی گستره و کاربردی وسیع داشته و محدود به حالت ضرورت نیست. نظام کامن‌لا نیز در مورد روابط خاص بین نجات‌گر و زیان‌دیده، این وظیفه را پذیرفته و رویه قضایی در تعریف این مفهوم در حال گسترش است. معیارهایی هم در نظام حقوق مدنی ذکر شده است. در این زمینه معیارهایی که برای توصیف شخص نیکوکار آمده، کاربردی و مفید است. به جهت همسانی معیار معقول بودن در حقوق اسلامی و حقوق تطبیقی، این معیارها می‌تواند مورد استفاده واقع گردد. معیارهای: حسن نیت، مجانی بودن، نبود رابطه قراردادی، نبود تقصیر سنگین در فعالیتهای خیرخواهانه، قابل توجه است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
. منابع فارسی و عربی
ابن‌حزم، علی بن احمد، (بی تا) المحلی، بیروت، دارالفکر
ابن‌عابدین، محمد امین (بی تا) تکمله حاشیه ابن‌عابدین (ردالمحتار علی الدرالمختار) بیروت، دارالفکر،
ابن‌قدامه، عبداله بن احمد، (1406 ه. ق) المغنی، ریاض، دار عالم‌الکتب
اصفهانی، محمد حسین، (1409 ه.ق) کتاب الاجاره، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی
اصفهانی، محمد حسین، (1414ـ1415 ه.ق) نهایه الدرایه فی شرح الکفایه ، قم، بی نا
انصاری، مرتضی، (1427) مکاسب، چاپ هفتم، قم، مجمع‌الفکر‌الاسلامی
بجنوردی، میرزا حسن (1419) القواعدالفقهیه، قم، نشرالهادی
جبعی‌عاملی، زین الدین، (1416 ه. ق) مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع‌الإسلام، جلد 12، قم، موسسه معارف اسلامی
حلی ابن‌ادریس، محمد بن احمد، (1410ه. ق) السرائر، چاپ دوم، قم، مؤسسه النشر الاسلامی
حلی، حسن بن یوسف، (1415 ه. ق) مختلف الشیعه، جلد 8، چاپ دوم، قم دفتر انتشارات اسلامی
خوانساری، سید احمد (1405ه.ق) جامع المدارک، چاپ دوم، قم، اسماعیلیان
خویی، ابوالقاسم، (بی تا) مصباح‌الفقاهه، مقرر: محمدعلی توحیدی، بی‌جا
راغب، حسین بن محمد، (1412) مفردات، بیروت- دمشق، دارالعلم-دارالشامیه
رضی، ابوالحسن محمد، (1395ه.ق) نهج البلاغه، تصحیح: صبحی صالح، قم، هجرت
شربینی، محمد، (1377 ه. ق) مغنی‌المحتاج، مطبعه مصر، مصطفی البابی‌الحلبی
صدر، سید محمد باقر، (1408ه.ق) بحوث فی‌شرح‌العروه‌الوثقی، چاپ دوم، قم، مجمع‌الشهید صدر
طوسی، محمد بن حسن (1378) کتاب‌الخلاف، جلد پنجم، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی
طوسی، محمد بن حسن، (1387 ه ق) المبسوط، جلد 7، چاپ سوم، تهران، المکتبه‌المرتضویه
غفاری، فارسانی، بهنام (1387) مسئولیت مدنی ناشی از ترک نجات جان دیگری، تهران، میزان
فاضل آبی، حسین‌ابن‌ابیطالب، (1417) کشف‌الرموز، چاپ سوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی
فاضل هندی، محمد بن حسن (1416) کشف‌اللثام، قم، دفتر انتشارات اسلامی
قاسم‌زاده، سید مرتضی (1383) مبانی مسئولیت مدنی، چاپ دوم، تهران، میزان
قمی، میرزا ابوالقاسم، (1413 ه.ق) جامع‌الشتات، انتشارات کیهان، تهران
کاسانی، ابوبکر (1409) بدائع‌الصنائع، پاکستان، المکتبه‌الحبیبیه
کرکی، علی بن حسین (1409) رسائل، قم، کتابخانه آیت‌اله مرعشی و دفتر نشر اسلامی
کرکی، علی بن حسین، (1414) جامع‌المقاصد، چاپ دوم، قم، مؤسسه آل‌البیت
مجلسی، محمد باقر، (1403 ه.ق) بحارالانوار، چاپ دوم، قم، موسسه‌الوفاء
محقق داماد، سید مصطفی، (1374) قواعد فقه بخش مدنی 2، چاپ دوم، تهران، سمت
مراغی، سید میر عبدالفتاح حسینی، (1417) العناوین‌الفقهیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی
مصطفوی، سید مصطفی (1384) «احسان منبع مسئولیت»، مجله فقه و حقوق، ش6 ، 63-88
نجفی، محمد حسن، (1404 ه.ق) جواهرالکلام، چاپ هفتم، بیروت، دار احیاء‌التراث‌العربی
واسطی زبیدی، سیدمحمدمرتضی، (1414) تاج‌العروس، بیروت، دارالفکر
هارت، هربرت ل. آ. (1398) قانون، آزادی و اخلاق، ترجمه محمد راسخ، چاپ دوم، تهران، نشر نی
7.2. منابع لاتین
Barbaro, Sergio, (2022) Fraternity and Common Law: Liability for “Failure to Provide Aid” in: The Role of Fraternity in Law A Comparative Legal Approach, Editor: Cosseddu Adriana, Routledge, 1st Ed.
Beauchamp, Tom A. Childress James F. (2013) Principles of Biomedical Ethics, 7th ed. Oxford university press, Oxford
Bruno, Fernanda, (2022) The Principle of Fraternité: From the French Constitutions of the Revolutionary Period to the Constitution of the Fifth Republic, in: The Role of Fraternity in Law A Comparative Legal Approach, Editor: Cosseddu Adriana, Routledge, 1st Ed.
Cucchiara Besser, Anne and Kaplan, Kalman J. (1993 - 1994), "The Good Samaritan: Jewish and American Legal Perspectives", Journal of Law and Religion , vol. 10, no. 1 pp. 193-
Dagan, Hanoch, (1999) "In Defense of the Good Samaritan", 97 MICH. L. REV. 1152-1200 Available at: https://repository.law.umich.edu/mlr/vol97/iss5/3
Dobbs, Dan B. (2000) The law of torts, West law school, St. Paul, Minn.
Epstein A. Richard (1999) Torts , Aspen law & business, new York
European Group on Tort Law, (2005) Principles of European Tort Law, Text and Commentary, Springer Wien NewYork
Garneau W.M, Harris D.M, Viera A.J . (2016) "Cross-sectional survey of Good Samaritan behavior by physicians in North Carolina", BMJ Open; vol.6: 3 p.1-8
Goudkamp, James Nolan, Donald,(2020) Winfield and Jolowicz on Tort, 20th Edition Published by: Sweet & Maxwell
Hasen Richard L. (1995) "The efficient duty to rescue", int. L. Rev. 15, Law & Econ. 141
Heyman, Steven J. (1994) "Foundations of the Duty to Rescue", Vanderbilt Law Review, vol. 47 issue 3 pp. 673-755
Hyman, David A. (Feb 2006) "Rescue Without Law: An Empirical Perspective on the Duty to Rescue", Texas Law Review; Austin Vol. 84, Iss. 3, : 653-737
Jones, Michael, (2020) Clerk & Lindsell on Torts, 23rd Edition, published by: Sweet & Maxwell
Kelly, John M. (1992) A short western legal theory of law, Clarendon press oxford
Kirschenbaum, Aaron, (1980) "The bystander's duty to rescue in Jewish law", Journal of religious ethics, Volume: 8, Issue: 2, Pages: 204-226
Landes, William M. Posner, Richard A., Finders Salvors, , (1978) "Good Samaritans and Other Rescuers : An Economic Study of Law and Altruism", The Journal of Legal Studies, Volume 7, Number 1, p.83-128
Landes, William M., Posner, Richard A., Salvors, Finders, (1978) "Good Samaritans and Other Rescuers : An Economic Study of Law and Altruism", The Journal of Legal Studies, Volume 7, Number 1, p.83-128
Limpens, jean, Kruithof, Robert M., Meinertzhagen, (1983) "Liability for one’s own act": International Encyclopedia of Comparative Law vol. XI Torts chapter 2-8 p. 40
Posner Richard A. (2011) Economic analysis of law, Aspen pub. New York
Prosser William l. (1971) The law of torts, 4th. ed. West publishing co.
Smits, Jan M. (2000) The Good Samaritan in European private law, Maastricht, Kluwer
The American law Ins. (1934) Restatement of the law of torts, vol. 2 negligence A.L.I. pub.
The American law ins. (1979) Restatement of the law, torts 2nd. vol. 4 A.L.I. pub.
Tunk, Andre, (1983) Introduction Encyclopedia of Comparative Law, (Torts), vol. XI Part I, J.C.B. Mohr, Tubingen
Van Gerven Walter, Lever Jeremy, Larouche Pierre, (2000) Tort Law, Hart pub. Oxford & Portland
Von Bar, Christian, (2000) The common European law of torts, vol. 2 oxford p.225-229
Weinrib, Ernest J. (Dec., 1980),"The Case for a Duty to Rescue", The Yale Law Journal, Vol. 90, No. 2. pp. 247-293.
ابن‌حزم، علی بن احمد، (بی تا) المحلی، بیروت، دارالفکر
ابن‌عابدین، محمد امین (بی تا) تکمله حاشیه ابن‌عابدین (ردالمحتار علی الدرالمختار) بیروت، دارالفکر،
ابن‌قدامه، عبداله بن احمد، (1406 ه. ق) المغنی، ریاض، دار عالم‌الکتب
اصفهانی، محمد حسین، (1409 ه.ق) کتاب الاجاره، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی
اصفهانی، محمد حسین، (1414ـ1415 ه.ق) نهایه الدرایه فی شرح الکفایه ، قم، بی نا
انصاری، مرتضی، (1427) مکاسب، چاپ هفتم، قم، مجمع‌الفکر‌الاسلامی
بجنوردی، میرزا حسن (1419) القواعدالفقهیه، قم، نشرالهادی
جبعی‌عاملی، زین الدین، (1416 ه. ق) مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع‌الإسلام، جلد 12، قم، موسسه معارف اسلامی
حلی ابن‌ادریس، محمد بن احمد، (1410ه. ق) السرائر، چاپ دوم، قم، مؤسسه النشر الاسلامی
حلی، حسن بن یوسف، (1415 ه. ق) مختلف الشیعه، جلد 8، چاپ دوم، قم دفتر انتشارات اسلامی
خوانساری، سید احمد (1405ه.ق) جامع المدارک، چاپ دوم، قم، اسماعیلیان
خویی، ابوالقاسم، (بی تا) مصباح‌الفقاهه، مقرر: محمدعلی توحیدی، بی‌جا
راغب، حسین بن محمد، (1412) مفردات، بیروت- دمشق، دارالعلم-دارالشامیه
رضی، ابوالحسن محمد، (1395ه.ق) نهج البلاغه، تصحیح: صبحی صالح، قم، هجرت
شربینی، محمد، (1377 ه. ق) مغنی‌المحتاج، مطبعه مصر، مصطفی البابی‌الحلبی
صدر، سید محمد باقر، (1408ه.ق) بحوث فی‌شرح‌العروه‌الوثقی، چاپ دوم، قم، مجمع‌الشهید صدر
طوسی، محمد بن حسن (1378) کتاب‌الخلاف، جلد پنجم، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی
طوسی، محمد بن حسن، (1387 ه ق) المبسوط، جلد 7، چاپ سوم، تهران، المکتبه‌المرتضویه
غفاری، فارسانی، بهنام (1387) مسئولیت مدنی ناشی از ترک نجات جان دیگری، تهران، میزان
فاضل آبی، حسین‌ابن‌ابیطالب، (1417) کشف‌الرموز، چاپ سوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی
فاضل هندی، محمد بن حسن (1416) کشف‌اللثام، قم، دفتر انتشارات اسلامی
قاسم‌زاده، سید مرتضی (1383) مبانی مسئولیت مدنی، چاپ دوم، تهران، میزان
قمی، میرزا ابوالقاسم، (1413 ه.ق) جامع‌الشتات، انتشارات کیهان، تهران
کاسانی، ابوبکر (1409) بدائع‌الصنائع، پاکستان، المکتبه‌الحبیبیه
کرکی، علی بن حسین (1409) رسائل، قم، کتابخانه آیت‌اله مرعشی و دفتر نشر اسلامی
کرکی، علی بن حسین، (1414) جامع‌المقاصد، چاپ دوم، قم، مؤسسه آل‌البیت
مجلسی، محمد باقر، (1403 ه.ق) بحارالانوار، چاپ دوم، قم، موسسه‌الوفاء
محقق داماد، سید مصطفی، (1374) قواعد فقه بخش مدنی 2، چاپ دوم، تهران، سمت
مراغی، سید میر عبدالفتاح حسینی، (1417) العناوین‌الفقهیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی
مصطفوی، سید مصطفی (1384) «احسان منبع مسئولیت»، مجله فقه و حقوق، ش6 ، 63-88
نجفی، محمد حسن، (1404 ه.ق) جواهرالکلام، چاپ هفتم، بیروت، دار احیاء‌التراث‌العربی
واسطی زبیدی، سیدمحمدمرتضی، (1414) تاج‌العروس، بیروت، دارالفکر
هارت، هربرت ل. آ. (1398) قانون، آزادی و اخلاق، ترجمه محمد راسخ، چاپ دوم، تهران، نشر نی
7.2. منابع لاتین
Barbaro, Sergio, (2022) Fraternity and Common Law: Liability for “Failure to Provide Aid” in: The Role of Fraternity in Law A Comparative Legal Approach, Editor: Cosseddu Adriana, Routledge, 1st Ed.
Beauchamp, Tom A. Childress James F. (2013) Principles of Biomedical Ethics, 7th ed. Oxford university press, Oxford
Bruno, Fernanda, (2022) The Principle of Fraternité: From the French Constitutions of the Revolutionary Period to the Constitution of the Fifth Republic, in: The Role of Fraternity in Law A Comparative Legal Approach, Editor: Cosseddu Adriana, Routledge, 1st Ed.
Cucchiara Besser, Anne and Kaplan, Kalman J. (1993 - 1994), "The Good Samaritan: Jewish and American Legal Perspectives", Journal of Law and Religion , vol. 10, no. 1 pp. 193-
Dagan, Hanoch, (1999) "In Defense of the Good Samaritan", 97 MICH. L. REV. 1152-1200 Available at: https://repository.law.umich.edu/mlr/vol97/iss5/3
Dobbs, Dan B. (2000) The law of torts, West law school, St. Paul, Minn.
Epstein A. Richard (1999) Torts , Aspen law & business, new York
European Group on Tort Law, (2005) Principles of European Tort Law, Text and Commentary, Springer Wien NewYork
Garneau W.M, Harris D.M, Viera A.J . (2016) "Cross-sectional survey of Good Samaritan behavior by physicians in North Carolina", BMJ Open; vol.6: 3 p.1-8
Goudkamp, James Nolan, Donald,(2020) Winfield and Jolowicz on Tort, 20th Edition Published by: Sweet & Maxwell
Hasen Richard L. (1995) "The efficient duty to rescue", int. L. Rev. 15, Law & Econ. 141
Heyman, Steven J. (1994) "Foundations of the Duty to Rescue", Vanderbilt Law Review, vol. 47 issue 3 pp. 673-755
Hyman, David A. (Feb 2006) "Rescue Without Law: An Empirical Perspective on the Duty to Rescue", Texas Law Review; Austin Vol. 84, Iss. 3, : 653-737
Jones, Michael, (2020) Clerk & Lindsell on Torts, 23rd Edition, published by: Sweet & Maxwell
Kelly, John M. (1992) A short western legal theory of law, Clarendon press oxford
Kirschenbaum, Aaron, (1980) "The bystander's duty to rescue in Jewish law", Journal of religious ethics, Volume: 8, Issue: 2, Pages: 204-226
Landes, William M. Posner, Richard A., Finders Salvors, , (1978) "Good Samaritans and Other Rescuers : An Economic Study of Law and Altruism", The Journal of Legal Studies, Volume 7, Number 1, p.83-128
Landes, William M., Posner, Richard A., Salvors, Finders, (1978) "Good Samaritans and Other Rescuers : An Economic Study of Law and Altruism", The Journal of Legal Studies, Volume 7, Number 1, p.83-128
Limpens, jean, Kruithof, Robert M., Meinertzhagen, (1983) "Liability for one’s own act": International Encyclopedia of Comparative Law vol. XI Torts chapter 2-8 p. 40
Posner Richard A. (2011) Economic analysis of law, Aspen pub. New York
Prosser William l. (1971) The law of torts, 4th. ed. West publishing co.
Smits, Jan M. (2000) The Good Samaritan in European private law, Maastricht, Kluwer
The American law Ins. (1934) Restatement of the law of torts, vol. 2 negligence A.L.I. pub.
The American law ins. (1979) Restatement of the law, torts 2nd. vol. 4 A.L.I. pub.
Tunk, Andre, (1983) Introduction Encyclopedia of Comparative Law, (Torts), vol. XI Part I, J.C.B. Mohr, Tubingen
Van Gerven Walter, Lever Jeremy, Larouche Pierre, (2000) Tort Law, Hart pub. Oxford & Portland
Von Bar, Christian, (2000) The common European law of torts, vol. 2 oxford p.225-229
Weinrib, Ernest J. (Dec., 1980),"The Case for a Duty to Rescue", The Yale Law Journal, Vol. 90, No. 2. pp. 247-293.
