فلسفه الزام آوربودن قرارداد: بررسی تطبیقی در نظام حقوقی کامن لا و حقوق ایران
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسنده
استادیار گروه حقوق خصوصی، واحد بندرانزلی، دانشگاه آزاد اسلامی، بندرانزلی، ایران
چکیده
یکی از مسائل نظریه قرارداد، توجیه الزامآور بودن قرارداد یا چرایی مداخله قانون‌گذار در این حوزه خصوصی و تعیین ضمانت اجراها و روشهای جبرانی است. در پاسخ به این چالش، در نظام حقوقی کامنلا سه نظریه عمده اخلاقی، اقتصادی و حاکمیت اراده ارائه شده است و در حقوق ایران، نویسندگان حقوقی از منظر اخلاق، مصالح اجتماعی و اقتصادی و اراده شارع به قدرت الزامآور قرارداد نگریستهاند. این پژوهش، ضمن بررسی و ارزیابی این نظریهها با روش تحلیلی-توصیفی، مدعی آن است که علیرغم حمایت اغلب نویسندگان حقوقی ایران از نظریههای مبتنی بر مصالح اجتماعی، در توجیه ضمانتاجراهای قراردادی باید اولویت را به تضمین اراده طرفین داد و درعین‌حال، میتوان برخی از نظریههای دیگر را با این مبنا تلفیق کرد. بدین ترتیب، ایده اصلی نوشتار حاضر آن است که هدف اصلی و مستقیم قانون‌گذار از الزام قرارداد، باید تضمین اراده همیارانه طرفین قرارداد باشد که البته در راستای حمایت از حق یا ارزش والاتر «خودآیینی» قرار میگیرد. همچنین «کارایی» به‌مثابه یک ارزش اقتصادی، از لحاظ رتبی، ذیل ارزش خودآیینی گنجانده میشود و در چارچوب آن و به‌عنوان ابزاری در تدوین مقررات جزیی و ترسیم ساختار و چگونگی حمایت از نهاد قرارداد میتواند نقش محوری داشته باشد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
1- 1- اوبر، ژان-لوک و دوتیول، فرانسوا کولار (1390)، حقوق تعهدات-قراردادها، تهران: نشر میزان، چاپ اول
2- ایمانی پیرآغاج، علیرضا و روشن، محمد (1400) «دیدگاه اخلاقی-التزامی یا دیدگاه ابزاری در حقوق قرارداد: یک تحلیل اقتصادی»، تحقیقات حقوقی، دوره 24، شماره 94، صص 59-84
3- بیگدلی، عطاءالله (1394) «حاکمیت اراده در فقه امامیه، نظام رومی- ژرمنی و حقوق ایران: درآمدی مبنایی و فلسفی»، پژوهشنامه حقوق اسلامی، سال شانزدهم، شمارة اول(پیاپی 41)، بهار و تابستان، صص 125-150
4- راسخ، محمد (1384) «تئوری حق و حقوق بشر بین‌الملل»، مجله تحقیقات حقوقی، شماره 41، صص 1-45
5- سلطان‌احمدی، جلال(1398) «حقوق قرارداد و عدالت توزیعی» دانش حقوق مدنی، سال هشتم، شماره دوم، صص 77-90
6- شمس‌اللهی، محسن (1399)، «نظریه همبستگی قراردادی»، حقوق خصوصی، دورة 71 ، شمارة 2، صص 543-584
7- شهابی، مهدی (1393)، «قرارداد به مثابهی قانون هابزی یا کانتی؛ تأملی در مبنای اعتبار مفاد قرارداد در حقوق مدنی ایران و فرانسه»، مجله مطالعات حقوقی، دوره ششم، شماره چهارم، صص 55-94
8- شهابی، مهدی (1394)، «قرارداد به مثابۀ قانون طبیعی (عقلی)؛ تأملی در مبنای اعتبار مفاد قرارداد در نظام حقوق قراردادهای ایران و فرانسه»، مطالعات حقوق تطبیقی، دورۀ 6، شمارۀ 2، صص 604 - 626
9- شهیدی، مهدی(1382) آثار قراردادها و تعهدات، تهران: مجد، چاپ اول
10- صفایی، سید حسین(1395) قواعد عمومی قراردادها، تهران: میزان، چاپ بیست و پنجم
11- صفایی، سید حسین و الفت، نعمت‌الله (1389) «اجرای اجباری عین تعهد و تقدم آن بر حق فسخ قرارداد»، حقوق تطبیقی، شماره 79، صص 43-62
12- کاتوزیان، ناصر(1380 الف) قواعد عمومی قراردادها، تهران:شرکت سهامی انتشار، چاپ پنجم، جلد اول
13- کاتوزیان، ناصر(1380 ب) قواعد عمومی قراردادها، تهران:شرکت سهامی انتشار، چاپ سوم، جلد سوم
14- کاتوزیان، ناصر، (1380 ج) «ستایش قرارداد یا اداره قرارداد»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره 52، صص 111- 136
15- محقق داماد، سیدمصطفی؛ قنواتی، جلیل، وحدتی شبیری، سید حسن و عبدی‌پور، ابراهیم (1379)، حقوق قراردادها در فقه امامیه، تهران: سمت، جلد اول
16- نعیمی، سیدمرتضی (1398)، درآمدی به رویکرد تحلیل اقتصادی حقوق، تهران: نشر میزان، چاپ اول
1- 1- اوبر، ژان-لوک و دوتیول، فرانسوا کولار (1390)، حقوق تعهدات-قراردادها، تهران: نشر میزان، چاپ اول
2- ایمانی پیرآغاج، علیرضا و روشن، محمد (1400) «دیدگاه اخلاقی-التزامی یا دیدگاه ابزاری در حقوق قرارداد: یک تحلیل اقتصادی»، تحقیقات حقوقی، دوره 24، شماره 94، صص 59-84
3- بیگدلی، عطاءالله (1394) «حاکمیت اراده در فقه امامیه، نظام رومی- ژرمنی و حقوق ایران: درآمدی مبنایی و فلسفی»، پژوهشنامه حقوق اسلامی، سال شانزدهم، شمارة اول(پیاپی 41)، بهار و تابستان، صص 125-150
4- راسخ، محمد (1384) «تئوری حق و حقوق بشر بین‌الملل»، مجله تحقیقات حقوقی، شماره 41، صص 1-45
5- سلطان‌احمدی، جلال(1398) «حقوق قرارداد و عدالت توزیعی» دانش حقوق مدنی، سال هشتم، شماره دوم، صص 77-90
6- شمس‌اللهی، محسن (1399)، «نظریه همبستگی قراردادی»، حقوق خصوصی، دورة 71 ، شمارة 2، صص 543-584
7- شهابی، مهدی (1393)، «قرارداد به مثابهی قانون هابزی یا کانتی؛ تأملی در مبنای اعتبار مفاد قرارداد در حقوق مدنی ایران و فرانسه»، مجله مطالعات حقوقی، دوره ششم، شماره چهارم، صص 55-94
8- شهابی، مهدی (1394)، «قرارداد به مثابۀ قانون طبیعی (عقلی)؛ تأملی در مبنای اعتبار مفاد قرارداد در نظام حقوق قراردادهای ایران و فرانسه»، مطالعات حقوق تطبیقی، دورۀ 6، شمارۀ 2، صص 604 - 626
9- شهیدی، مهدی(1382) آثار قراردادها و تعهدات، تهران: مجد، چاپ اول
10- صفایی، سید حسین(1395) قواعد عمومی قراردادها، تهران: میزان، چاپ بیست و پنجم
11- صفایی، سید حسین و الفت، نعمت‌الله (1389) «اجرای اجباری عین تعهد و تقدم آن بر حق فسخ قرارداد»، حقوق تطبیقی، شماره 79، صص 43-62
12- کاتوزیان، ناصر(1380 الف) قواعد عمومی قراردادها، تهران:شرکت سهامی انتشار، چاپ پنجم، جلد اول
13- کاتوزیان، ناصر(1380 ب) قواعد عمومی قراردادها، تهران:شرکت سهامی انتشار، چاپ سوم، جلد سوم
14- کاتوزیان، ناصر، (1380 ج) «ستایش قرارداد یا اداره قرارداد»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره 52، صص 111- 136
15- محقق داماد، سیدمصطفی؛ قنواتی، جلیل، وحدتی شبیری، سید حسن و عبدی‌پور، ابراهیم (1379)، حقوق قراردادها در فقه امامیه، تهران: سمت، جلد اول
16- نعیمی، سیدمرتضی (1398)، درآمدی به رویکرد تحلیل اقتصادی حقوق، تهران: نشر میزان، چاپ اول
1. Birks, Peter) 2000), Rights, Wrongs and Remedies, Oxford Journal of Legal Studies, vol. 20, no. 1, pp. 1-37
2. Bix, Brian, (2008), Contract Rights and Remedies and Divergence between Law and Morality, Ratio Juris, vol. 21, no. 2, pp. 194-211
3. Bix, Brian, (2012), Contract Law: Rules, Theory and Context, Cambridge University press
4. Buss, Sarah & Westlund, Andrea,(2018), Personal Authonomy, Stanford Encyclopedia of Philosophy, available at: https://plato.stanford.edu/entries/personal-autonomy/
5. Craswell, Richard,(1989), Contract Law, Default rules and the Philosophy of Promising, Michigan Law Review, vol. 88, no. 3, pp. 489-529
6. Craswell, Richard,(2000), Against Fuller and Perdue, University of Chicago Law Review, vol. 67, pp. 99-161
7. Dagan, Hanoch & Heller, Michael(2017), The Choice Theory of Contracts, Cambridge University Press
8. Farber, Daniel,(2000), Economic Efficiency and The Ex Ante Perspective, in Kraus, Jody & Walt, Steven(eds), The Jurisprudential Foundations of Commercial and Corporate Law, Cambridge University Press
9. Fried, Charles (2015), Contract as Promise: A Theory of Contractual Obligation, Oxford University Press
10. Gardner, John, (2011), What is Tort Law For? Part One: The Place of Corrective Justice, Law and Philosophy, vol. 30, no. 1, pp. 1-50
11. Goldman & Zipursky(2012), Rights and Responsibility in Tort Law, in Dolan Nolan & Andrew Robertson(eds), Rights and Private Law, Hart Publishing
12. Hesselink, Martijn W., (2021), Justifying Contract Law in Europe: Political Philosophies of European Contract Law, Oxford University Press
13. Hogg, Martin (2013), Competing Theories of Contract: An Emerging Consensus, in ‘Commercial Contract Law:Transatlantic Perspectives’, Edited by Larry A. DiMatteo, Qi Zhou, Severine Saintier and Keith Rowley, Cambridge University Press
14. Holmes, Oliver Wendel(1897), The Path of the Law, Harvard Law Review, vol. 10, no. 18, pp. 457-478
15. Jimenez, Filipe (2021), Rethinking Contract Remedies, Arizona State Law Journal, vol. 53, no. 4, pp. 1153, 1208
16. Kraus, Jody S. (2001) Reconciling Autonomy and Efficiency in Contract Law: The Vertical Integration Strategy, Philosophical Issues, vol. 11, pp. 420-441
17. Kornhauser, Lewis A. (1986), An Introduction to Economic Analysis of Contract Remedies, University of Colorado Law Review, vol. 57, no. 4, pp. 683- 726
18. Lightsey, Wallace K., (1984), A Critique of the Promise Model of Contract, William & Mary Law Review, vol. 26, no. 1, pp. 45-73
19. Mahoney, Paul G.,(1999), Contract Remedies: General, in Boudewijn Bouckaert &
Gerrit De Geest(eds), Encyclopedia of Law and Economics, vol. III, Edward Elgar Publishing
20. Markovits, Daniel and Atiq, Emad (2021), Philosophy of Contract Law, at: https://plato.stanford.edu/entries/contract-law/
21. Posner, Richard, (2014), Economic Analysis of Law, Wolters Kluwer, 9th edition
22. Raz, Joseph, (1982), Promises in Morality and Law, Harvard Law Review, vol. 95, no.4, pp. pp. 916-938
23. Ripstein, Arthur (2007), As if It had Never Happened, William & Mary Law Review, vol. 48, no. 5, pp. 1957-1997
24. Shavell, Steven (1980), Damage Measures for Breach of Contract, The Bell Journal of Economics, vol. 11, no. 2, pp. 466-490
25. Smith, Stephen A., (2004), Contract law Theory, Oxford University Press
26. Smith, Stephen. A,( 2010), Rights and remedies: A Complex Relationship, in Sharpe, Robert J. & Roach, Kent, Taking Remedies Seriously, Canadian Institute for The Administration of Justice
27. Weinrib, Ernest,( 2003), Punishment and Disgorgement as Contract Remedies, Chicago-Kent Law Review, vol. 78, pp. 55-103
28. Weinrib, Ernest, (2008), Two Conceptions of Remedy, in Rickett, Charles EF(ed), Justifying Private Law Remedies, Hart Publishing
29. Weinrib, Ernest,( 2012), The Idea of Private Law, Oxford University Press
30. Wilkinson-Ryan, Tess & Baron, Jonathan(2009), Moral Judgement and Moral Heuristics in Breach of Contract, Journal of Empirical legal Studies, vol. 6, no. 2, pp. 405-423
31. Wilkonson-Ryan, Tess & Hoffman, David A., (2010), Breach Is for Suckers, Vanderbilt Law Review, vol. 63, no. 4, pp. 1003-1045
2- ایمانی پیرآغاج، علیرضا و روشن، محمد (1400) «دیدگاه اخلاقی-التزامی یا دیدگاه ابزاری در حقوق قرارداد: یک تحلیل اقتصادی»، تحقیقات حقوقی، دوره 24، شماره 94، صص 59-84
3- بیگدلی، عطاءالله (1394) «حاکمیت اراده در فقه امامیه، نظام رومی- ژرمنی و حقوق ایران: درآمدی مبنایی و فلسفی»، پژوهشنامه حقوق اسلامی، سال شانزدهم، شمارة اول(پیاپی 41)، بهار و تابستان، صص 125-150
4- راسخ، محمد (1384) «تئوری حق و حقوق بشر بین‌الملل»، مجله تحقیقات حقوقی، شماره 41، صص 1-45
5- سلطان‌احمدی، جلال(1398) «حقوق قرارداد و عدالت توزیعی» دانش حقوق مدنی، سال هشتم، شماره دوم، صص 77-90
6- شمس‌اللهی، محسن (1399)، «نظریه همبستگی قراردادی»، حقوق خصوصی، دورة 71 ، شمارة 2، صص 543-584
7- شهابی، مهدی (1393)، «قرارداد به مثابهی قانون هابزی یا کانتی؛ تأملی در مبنای اعتبار مفاد قرارداد در حقوق مدنی ایران و فرانسه»، مجله مطالعات حقوقی، دوره ششم، شماره چهارم، صص 55-94
8- شهابی، مهدی (1394)، «قرارداد به مثابۀ قانون طبیعی (عقلی)؛ تأملی در مبنای اعتبار مفاد قرارداد در نظام حقوق قراردادهای ایران و فرانسه»، مطالعات حقوق تطبیقی، دورۀ 6، شمارۀ 2، صص 604 - 626
9- شهیدی، مهدی(1382) آثار قراردادها و تعهدات، تهران: مجد، چاپ اول
10- صفایی، سید حسین(1395) قواعد عمومی قراردادها، تهران: میزان، چاپ بیست و پنجم
11- صفایی، سید حسین و الفت، نعمت‌الله (1389) «اجرای اجباری عین تعهد و تقدم آن بر حق فسخ قرارداد»، حقوق تطبیقی، شماره 79، صص 43-62
12- کاتوزیان، ناصر(1380 الف) قواعد عمومی قراردادها، تهران:شرکت سهامی انتشار، چاپ پنجم، جلد اول
13- کاتوزیان، ناصر(1380 ب) قواعد عمومی قراردادها، تهران:شرکت سهامی انتشار، چاپ سوم، جلد سوم
14- کاتوزیان، ناصر، (1380 ج) «ستایش قرارداد یا اداره قرارداد»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره 52، صص 111- 136
15- محقق داماد، سیدمصطفی؛ قنواتی، جلیل، وحدتی شبیری، سید حسن و عبدی‌پور، ابراهیم (1379)، حقوق قراردادها در فقه امامیه، تهران: سمت، جلد اول
16- نعیمی، سیدمرتضی (1398)، درآمدی به رویکرد تحلیل اقتصادی حقوق، تهران: نشر میزان، چاپ اول
1- 1- اوبر، ژان-لوک و دوتیول، فرانسوا کولار (1390)، حقوق تعهدات-قراردادها، تهران: نشر میزان، چاپ اول
2- ایمانی پیرآغاج، علیرضا و روشن، محمد (1400) «دیدگاه اخلاقی-التزامی یا دیدگاه ابزاری در حقوق قرارداد: یک تحلیل اقتصادی»، تحقیقات حقوقی، دوره 24، شماره 94، صص 59-84
3- بیگدلی، عطاءالله (1394) «حاکمیت اراده در فقه امامیه، نظام رومی- ژرمنی و حقوق ایران: درآمدی مبنایی و فلسفی»، پژوهشنامه حقوق اسلامی، سال شانزدهم، شمارة اول(پیاپی 41)، بهار و تابستان، صص 125-150
4- راسخ، محمد (1384) «تئوری حق و حقوق بشر بین‌الملل»، مجله تحقیقات حقوقی، شماره 41، صص 1-45
5- سلطان‌احمدی، جلال(1398) «حقوق قرارداد و عدالت توزیعی» دانش حقوق مدنی، سال هشتم، شماره دوم، صص 77-90
6- شمس‌اللهی، محسن (1399)، «نظریه همبستگی قراردادی»، حقوق خصوصی، دورة 71 ، شمارة 2، صص 543-584
7- شهابی، مهدی (1393)، «قرارداد به مثابهی قانون هابزی یا کانتی؛ تأملی در مبنای اعتبار مفاد قرارداد در حقوق مدنی ایران و فرانسه»، مجله مطالعات حقوقی، دوره ششم، شماره چهارم، صص 55-94
8- شهابی، مهدی (1394)، «قرارداد به مثابۀ قانون طبیعی (عقلی)؛ تأملی در مبنای اعتبار مفاد قرارداد در نظام حقوق قراردادهای ایران و فرانسه»، مطالعات حقوق تطبیقی، دورۀ 6، شمارۀ 2، صص 604 - 626
9- شهیدی، مهدی(1382) آثار قراردادها و تعهدات، تهران: مجد، چاپ اول
10- صفایی، سید حسین(1395) قواعد عمومی قراردادها، تهران: میزان، چاپ بیست و پنجم
11- صفایی، سید حسین و الفت، نعمت‌الله (1389) «اجرای اجباری عین تعهد و تقدم آن بر حق فسخ قرارداد»، حقوق تطبیقی، شماره 79، صص 43-62
12- کاتوزیان، ناصر(1380 الف) قواعد عمومی قراردادها، تهران:شرکت سهامی انتشار، چاپ پنجم، جلد اول
13- کاتوزیان، ناصر(1380 ب) قواعد عمومی قراردادها، تهران:شرکت سهامی انتشار، چاپ سوم، جلد سوم
14- کاتوزیان، ناصر، (1380 ج) «ستایش قرارداد یا اداره قرارداد»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره 52، صص 111- 136
15- محقق داماد، سیدمصطفی؛ قنواتی، جلیل، وحدتی شبیری، سید حسن و عبدی‌پور، ابراهیم (1379)، حقوق قراردادها در فقه امامیه، تهران: سمت، جلد اول
16- نعیمی، سیدمرتضی (1398)، درآمدی به رویکرد تحلیل اقتصادی حقوق، تهران: نشر میزان، چاپ اول
1. Birks, Peter) 2000), Rights, Wrongs and Remedies, Oxford Journal of Legal Studies, vol. 20, no. 1, pp. 1-37
2. Bix, Brian, (2008), Contract Rights and Remedies and Divergence between Law and Morality, Ratio Juris, vol. 21, no. 2, pp. 194-211
3. Bix, Brian, (2012), Contract Law: Rules, Theory and Context, Cambridge University press
4. Buss, Sarah & Westlund, Andrea,(2018), Personal Authonomy, Stanford Encyclopedia of Philosophy, available at: https://plato.stanford.edu/entries/personal-autonomy/
5. Craswell, Richard,(1989), Contract Law, Default rules and the Philosophy of Promising, Michigan Law Review, vol. 88, no. 3, pp. 489-529
6. Craswell, Richard,(2000), Against Fuller and Perdue, University of Chicago Law Review, vol. 67, pp. 99-161
7. Dagan, Hanoch & Heller, Michael(2017), The Choice Theory of Contracts, Cambridge University Press
8. Farber, Daniel,(2000), Economic Efficiency and The Ex Ante Perspective, in Kraus, Jody & Walt, Steven(eds), The Jurisprudential Foundations of Commercial and Corporate Law, Cambridge University Press
9. Fried, Charles (2015), Contract as Promise: A Theory of Contractual Obligation, Oxford University Press
10. Gardner, John, (2011), What is Tort Law For? Part One: The Place of Corrective Justice, Law and Philosophy, vol. 30, no. 1, pp. 1-50
11. Goldman & Zipursky(2012), Rights and Responsibility in Tort Law, in Dolan Nolan & Andrew Robertson(eds), Rights and Private Law, Hart Publishing
12. Hesselink, Martijn W., (2021), Justifying Contract Law in Europe: Political Philosophies of European Contract Law, Oxford University Press
13. Hogg, Martin (2013), Competing Theories of Contract: An Emerging Consensus, in ‘Commercial Contract Law:Transatlantic Perspectives’, Edited by Larry A. DiMatteo, Qi Zhou, Severine Saintier and Keith Rowley, Cambridge University Press
14. Holmes, Oliver Wendel(1897), The Path of the Law, Harvard Law Review, vol. 10, no. 18, pp. 457-478
15. Jimenez, Filipe (2021), Rethinking Contract Remedies, Arizona State Law Journal, vol. 53, no. 4, pp. 1153, 1208
16. Kraus, Jody S. (2001) Reconciling Autonomy and Efficiency in Contract Law: The Vertical Integration Strategy, Philosophical Issues, vol. 11, pp. 420-441
17. Kornhauser, Lewis A. (1986), An Introduction to Economic Analysis of Contract Remedies, University of Colorado Law Review, vol. 57, no. 4, pp. 683- 726
18. Lightsey, Wallace K., (1984), A Critique of the Promise Model of Contract, William & Mary Law Review, vol. 26, no. 1, pp. 45-73
19. Mahoney, Paul G.,(1999), Contract Remedies: General, in Boudewijn Bouckaert &
Gerrit De Geest(eds), Encyclopedia of Law and Economics, vol. III, Edward Elgar Publishing
20. Markovits, Daniel and Atiq, Emad (2021), Philosophy of Contract Law, at: https://plato.stanford.edu/entries/contract-law/
21. Posner, Richard, (2014), Economic Analysis of Law, Wolters Kluwer, 9th edition
22. Raz, Joseph, (1982), Promises in Morality and Law, Harvard Law Review, vol. 95, no.4, pp. pp. 916-938
23. Ripstein, Arthur (2007), As if It had Never Happened, William & Mary Law Review, vol. 48, no. 5, pp. 1957-1997
24. Shavell, Steven (1980), Damage Measures for Breach of Contract, The Bell Journal of Economics, vol. 11, no. 2, pp. 466-490
25. Smith, Stephen A., (2004), Contract law Theory, Oxford University Press
26. Smith, Stephen. A,( 2010), Rights and remedies: A Complex Relationship, in Sharpe, Robert J. & Roach, Kent, Taking Remedies Seriously, Canadian Institute for The Administration of Justice
27. Weinrib, Ernest,( 2003), Punishment and Disgorgement as Contract Remedies, Chicago-Kent Law Review, vol. 78, pp. 55-103
28. Weinrib, Ernest, (2008), Two Conceptions of Remedy, in Rickett, Charles EF(ed), Justifying Private Law Remedies, Hart Publishing
29. Weinrib, Ernest,( 2012), The Idea of Private Law, Oxford University Press
30. Wilkinson-Ryan, Tess & Baron, Jonathan(2009), Moral Judgement and Moral Heuristics in Breach of Contract, Journal of Empirical legal Studies, vol. 6, no. 2, pp. 405-423
31. Wilkonson-Ryan, Tess & Hoffman, David A., (2010), Breach Is for Suckers, Vanderbilt Law Review, vol. 63, no. 4, pp. 1003-1045
