سرمشق‌گیری در نگارش قانون اساسی مشروطه؛ بررسی مطابقت‌ها، نوآوری‌ها و کاستی‌ها
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
1
دانشجوی کارشناسی ارشد، حقوق عمومی، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
2
استادیار، حقوق عمومی، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
چکیده
نخستین قانون اساسی نوشته ایران، متشکل از نظامنامه اساسی و متمم آن، پس از پیروزی جنبش مشروطه در سال‌های ۱۲۸۵ و ۱۲۸۶ شمسی نگاشته شد. این سند به عنوان نقطه عطف جنبش قانون اساسی‌گرایی در ایران، حاصل سرمشق‌گیری از قوانین اساسی کشورهایی چون بلژیک، فرانسه، بلغارستان، آلمان و عثمانی بوده که میزان و شیوه این الگوگیری در نوشته دیگری بررسی گردیده است. حال، مقاله پیش‌رو در پی آن است تا از بعدی دیگر و با نگاهی ماهوی، به بررسی قوانین اساسی الگو و قیاس آن‌ها با قانون اساسی مشروطه بپردازد. پرسش اینجاست که قانون ایرانی تا چه حد و به چه نحوی از مفاهیم و اصول قوانین سرمشق خود پیروی کرده و در چه مسائلی، دست به تغییر آن‌ها زده و یا اصولی جدید و خاص خود ایجاد نموده است. در این راستا، ابتدا با نگاهی تحلیلی و با بهره‌گیری از دو معیار حق‌ها و آزادی‌ها و قوای عمومی، قوانین الگو مورد کنکاشت قرار گرفته و سپس، ضمن مطالعه‌ای تطبیقی، جایگاه قانون اساسی مشروطه نسبت به آن‌ها سنجیده می‌شود. در نتیجه این تحقیق روشن می‌گردد که قانون ایرانی در دسته‌بندی انواع قوانین اساسی همانند اکثر قوانین الگوی خود در گروه قوانین نیمه‌اقتداری قرار گرفته و از میان آن‌ها، با پیروی از کشورهایی چون بلژیک و بلغارستان، دارای گرایش بیشتری به سمت قوانین دموکراتیک است. هم‌زمان، تأثیرپذیری از اوضاع‌واحوال خاص ایران عصر قاجار و لزوم توجه به مباحث شرعی و اسلامی، مصادیق ویژه بسیاری را در قانون اساسی مشروطه ایجاد نموده که آن را از تمامی الگوهای خود متمایز می‌کند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
منابع فارسی
کتب
1. آدمیت، فریدون، ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران (1985). سوئد، کانون کتاب ایران، جلد اول.
2. آدمیت، فریدون، شورش بر امتیازنامهی رژی (1360). تهران، انتشارات پیام.
3. افشار، ایرج، قباله تاریخ (1368). تهران، انتشارات طلایه.
4. بجورنلوند، لیدیا، بنیان‌گذاری آمریکا و قانون اساسی آن (۱۳۹۶). ترجمه مهدی حقیقت‌خواه، تهران، نشر ققنوس.
5. برویلی، جان، اتریش، پروس و برآمدن آلمان ۱۸۰۶-۱۸۷۱(۱۴۰۰). ترجمه بابک محقق، تهران، نشر نی.
6. پیبلیم، پملا، سلطنت مشروطه در فرانسه ۱۸۱۴-۱۸۴۸ (۱۴۰۱). ترجمه بابک محقق، تهران، نشر نی.
7. جلالی، محمد، یاوری، اسدالله، درآمدی بر حقوق اساسی (۱۴۰۰). تهران، انتشارات میزان.
8. سالور، قهرمان میرزا، روزنامه خاطرات عین‌السلطنه (1374). تهران، نشر اساطیر، جلد سوم.
9. شمیم، علی‌اصغر، ایران در دوره سلطنت قاجار: قرن سیزدهم و نیمه اول قرن چهاردهم هجری قمری (1387). تهران، بهزاد.
10. صفایی، ابراهیم، راهبران مشروطه (1363). تهران، نشر جاویدان، جلد دوم.
11. قاضی شریعت‌پناهی، سید ابوالفضل، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی (۱۴۰۰). تهران، انتشارات میزان.
12. کرمانی، ناظمالاسلام، تاریخ بیداری ایرانیان (1357). تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
13. کسروی، احمد. تاریخ مشروطه ایران (1344). تهران، موسسه چاپ و انتشارات امیرکبیر، جلد اول.
14. هدایت، مهدیقلیخان. خاطرات و خطرات (1344). تهران، انتشارات زوار.
15. همیلتن، الکساندر، مدیسن، جیمز و جی، جان، مقالات فدرالیست (۱۴۰۰). ترجمه مسعود عالمی، تهران، انتشارات مینوی خرد.
مقالات
16. راسخ، محمد، بخشیزاده، فاطمه، «مفهوم قانون در عصر مشروطه: نویسندگان متقدم» (1393). فصلنامه تحقیقات حقوقی، شماره 68.
17. سادات‌نژاد، سیده فاطمه، یزدانی مقدم، سهراب و مختاری، محمدتقی، «بررسی روند تغییر نهاد وزارت و ایجاد وزارتخانه‌های جدید در جریان انقلاب مشروطه ایران» (1399). تاریخ ایران، دوره 13، شماره 1، صص 121-141.
18. سلطانی، سیدناصر، «اجرای اصل دوم متمم قانون اساسی مشروطه در مجلس دوم مشروطه» (1398). فقه حکومتی. شماره 8. 61-83
19. فاورو، لویی، «حقوق اساسی، حقوق قانون اساسی و اساس حقوق» (۱۳۸۳). ترجمه جواد تقی‌زاده، نشریه حقوق اساسی، شماره 3، صص ۱۹۷-۲۰۱.
20. نوایی، عبدالحسین. «قانون اساسی ایران و متمم آن چگونه تدوین شد؟» (1326). مجله یادگار، شماره 35، صص 34-47.
اسناد
21. الجناب (1285)، سال 1، شماره 10
22. انجمن (1285)، سال 1، شماره 48
قوانین و مقررات
23. متمم قانون اساسی مشروطه 1286
24. نظامنامه اساسی مشروطه 1285
منابع لاتین
A. Books
25. Schwoerer, Lois G. (1974). "No Standing Armies!": The Antiarmy Ideology in Seventeenth-Century England, Maryland, The Johns Hopkins University Press.
26. Jillson, Calvin C. (2021). American Government: Political Development and Institutional Change, New York, Routledge.
27. Dyzenhaus, David, Thorburn, Malcolm (2016). Philosophical Foundations of Constitutional Law, Oxford, Oxford University Press.
28. Witte, Els, Craeybeckx, Jan, Meynen, Alain (2010). Political History of Belgium: From 1830 Onwards, Brussels, ASP Editions.
29. R. J. Crampton (2006), A Concise History of Bulgaria. Cambridge, Cambridge Concise Histories.
30. Harcave, Sidney (1964). First Blood - the Russian Revolution of 1905, London, The Macmillan Co.
31. Price, Roger (1972). The French Second Republic: A Social History, United Kingdom, Batsford.
32. Hanson, Stephen E. (2010). Post-Imperial Democracies: Ideology and Party Formation in Third Republic France, Weimar Germany, and Post-Soviet Russia, Cambridge, Cambridge University Press.
33. Özbudun, Ergun (2011), The Constitutional System of Turkey: 1876 to the Present, Palgrave Macmillan US, United States, New York.
B. Articles
34. Borgeaud, Charles (1892). The Origin and Development of Written Constitutions, Oxford, Political Science Quarterly.
35. Tsesis, Alexander (2013). Maxim Constitutionalism: Liberal Equality for the Common Good, Chicago, Layola University.
C. Legislations and Regulations
36. Belgium's Constitution of 1831.
37. Bill Of Rights 1689.
38. Constitution of the Kingdom of Prussia 1850.
39. Constitution of the Principality of Bulgaria 1879.
40. French Constitution of 1791.
41. French Constitutional Charter of 1830.
42. French Constitution of 1848.
43. French Constitution of 1852.
44. French Constitutional Laws of 1875.
45. Russian Fundamental Laws 1906.
46. The contents of Magna Carta 1215.
47. The Ottoman Constitution 1876.
کتب
1. آدمیت، فریدون، ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران (1985). سوئد، کانون کتاب ایران، جلد اول.
2. آدمیت، فریدون، شورش بر امتیازنامهی رژی (1360). تهران، انتشارات پیام.
3. افشار، ایرج، قباله تاریخ (1368). تهران، انتشارات طلایه.
4. بجورنلوند، لیدیا، بنیان‌گذاری آمریکا و قانون اساسی آن (۱۳۹۶). ترجمه مهدی حقیقت‌خواه، تهران، نشر ققنوس.
5. برویلی، جان، اتریش، پروس و برآمدن آلمان ۱۸۰۶-۱۸۷۱(۱۴۰۰). ترجمه بابک محقق، تهران، نشر نی.
6. پیبلیم، پملا، سلطنت مشروطه در فرانسه ۱۸۱۴-۱۸۴۸ (۱۴۰۱). ترجمه بابک محقق، تهران، نشر نی.
7. جلالی، محمد، یاوری، اسدالله، درآمدی بر حقوق اساسی (۱۴۰۰). تهران، انتشارات میزان.
8. سالور، قهرمان میرزا، روزنامه خاطرات عین‌السلطنه (1374). تهران، نشر اساطیر، جلد سوم.
9. شمیم، علی‌اصغر، ایران در دوره سلطنت قاجار: قرن سیزدهم و نیمه اول قرن چهاردهم هجری قمری (1387). تهران، بهزاد.
10. صفایی، ابراهیم، راهبران مشروطه (1363). تهران، نشر جاویدان، جلد دوم.
11. قاضی شریعت‌پناهی، سید ابوالفضل، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی (۱۴۰۰). تهران، انتشارات میزان.
12. کرمانی، ناظمالاسلام، تاریخ بیداری ایرانیان (1357). تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
13. کسروی، احمد. تاریخ مشروطه ایران (1344). تهران، موسسه چاپ و انتشارات امیرکبیر، جلد اول.
14. هدایت، مهدیقلیخان. خاطرات و خطرات (1344). تهران، انتشارات زوار.
15. همیلتن، الکساندر، مدیسن، جیمز و جی، جان، مقالات فدرالیست (۱۴۰۰). ترجمه مسعود عالمی، تهران، انتشارات مینوی خرد.
مقالات
16. راسخ، محمد، بخشیزاده، فاطمه، «مفهوم قانون در عصر مشروطه: نویسندگان متقدم» (1393). فصلنامه تحقیقات حقوقی، شماره 68.
17. سادات‌نژاد، سیده فاطمه، یزدانی مقدم، سهراب و مختاری، محمدتقی، «بررسی روند تغییر نهاد وزارت و ایجاد وزارتخانه‌های جدید در جریان انقلاب مشروطه ایران» (1399). تاریخ ایران، دوره 13، شماره 1، صص 121-141.
18. سلطانی، سیدناصر، «اجرای اصل دوم متمم قانون اساسی مشروطه در مجلس دوم مشروطه» (1398). فقه حکومتی. شماره 8. 61-83
19. فاورو، لویی، «حقوق اساسی، حقوق قانون اساسی و اساس حقوق» (۱۳۸۳). ترجمه جواد تقی‌زاده، نشریه حقوق اساسی، شماره 3، صص ۱۹۷-۲۰۱.
20. نوایی، عبدالحسین. «قانون اساسی ایران و متمم آن چگونه تدوین شد؟» (1326). مجله یادگار، شماره 35، صص 34-47.
اسناد
21. الجناب (1285)، سال 1، شماره 10
22. انجمن (1285)، سال 1، شماره 48
قوانین و مقررات
23. متمم قانون اساسی مشروطه 1286
24. نظامنامه اساسی مشروطه 1285
منابع لاتین
A. Books
25. Schwoerer, Lois G. (1974). "No Standing Armies!": The Antiarmy Ideology in Seventeenth-Century England, Maryland, The Johns Hopkins University Press.
26. Jillson, Calvin C. (2021). American Government: Political Development and Institutional Change, New York, Routledge.
27. Dyzenhaus, David, Thorburn, Malcolm (2016). Philosophical Foundations of Constitutional Law, Oxford, Oxford University Press.
28. Witte, Els, Craeybeckx, Jan, Meynen, Alain (2010). Political History of Belgium: From 1830 Onwards, Brussels, ASP Editions.
29. R. J. Crampton (2006), A Concise History of Bulgaria. Cambridge, Cambridge Concise Histories.
30. Harcave, Sidney (1964). First Blood - the Russian Revolution of 1905, London, The Macmillan Co.
31. Price, Roger (1972). The French Second Republic: A Social History, United Kingdom, Batsford.
32. Hanson, Stephen E. (2010). Post-Imperial Democracies: Ideology and Party Formation in Third Republic France, Weimar Germany, and Post-Soviet Russia, Cambridge, Cambridge University Press.
33. Özbudun, Ergun (2011), The Constitutional System of Turkey: 1876 to the Present, Palgrave Macmillan US, United States, New York.
B. Articles
34. Borgeaud, Charles (1892). The Origin and Development of Written Constitutions, Oxford, Political Science Quarterly.
35. Tsesis, Alexander (2013). Maxim Constitutionalism: Liberal Equality for the Common Good, Chicago, Layola University.
C. Legislations and Regulations
36. Belgium's Constitution of 1831.
37. Bill Of Rights 1689.
38. Constitution of the Kingdom of Prussia 1850.
39. Constitution of the Principality of Bulgaria 1879.
40. French Constitution of 1791.
41. French Constitutional Charter of 1830.
42. French Constitution of 1848.
43. French Constitution of 1852.
44. French Constitutional Laws of 1875.
45. Russian Fundamental Laws 1906.
46. The contents of Magna Carta 1215.
47. The Ottoman Constitution 1876.
