تحلیل نفع‌متوقع به‌عنوان معیار ارزیابی خسارات قراردادی مقایسه حقوق نوین قراردادهای اروپایی و حقوق ایران
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
1
دانشجوی دکترای حقوق خصوصی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک، مرکزی، ایران
2
دانشیار گروه حقوق خصوصی، پردیس فارابی دانشگاه تهران، تهران، ایران
3
استادیار گروه حقوق خصوصی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک، مرکزی، ایران
چکیده
نفع‌متوقع با رویکرد حمایت از انگیزه وداعی طرفین از انعقاد قرارداد به‌عنوان کارآمدترین معیار ارزیابی خسارت در حقوق بیع مشترک اروپایی، طرح جامع مشترک ارجاع و اصول حقوق قراردادهای اروپایی مورد پذیرش قرار گرفته است. نفع‌متوقع یعنی قرار دادن زیان‌دیده در موقعیت پساقرارداد نه‌تنها دارای مبانی نظری خاص خود است بلکه از منظر اصول حاکم بر ضمانت اجراهای نقض قرارداد ازجمله اصل آزادی انتخاب ضمانت اجراهای کارآمد نیز قابل توجیه است. از حیث نظری می‌توان به مبانی چون طبع معاملی قرارداد، قرارداد به‌مثابه مال، همسویی با نظریه نقض کارآمد، لزوم ﺗﺄدیه به‌نرخ یوم‌الاداء واصل جبران کامل خسارت استناد کرد. گرچه پذیرش این شیوه برآورد خسارت در حقوق ایران با توجه به ماده ۵۱۵ قانون آئین دادرسی مدنی با چالش‌هایی مواجه است، لیکن ارزیابی خسارت بر مبنای این معیار با توجه بهﺗﺄثیری که می‌تواند بر انگیزه متعاقدین در فرآیند معامله، تخصیص بهینه منابع و‌‌‌‌دست‌یابی به‌هدف قراردادی گذارد، کارایی ویژه‌ای دارد. ازاین‌رو در مقاله کنونی با تحلیل کارایی این معیار و ارتباط آن با اصل آزادی انتخاب ضمانت اجرای کارآمد به امکان‌سنجی پذیرش آن در حقوق ایران پرداخته می‌شود.
کلیدواژه‌ها
[1] اصفهانی، محمدحسین، حاشیه بر مکاسب، جلد 5، قم، انوار الهدی،۱۴۱۸ق.
[2] امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، ج 1، چ25 تهران، انتشارات اسلامیه،1384.
[3] انصاری، مرتضی، ملحقات مکاسب، رساله لاضرر، قم، مجمع‌الفکرالاسلامی،1416.
[4] انصاری، مهدی، تحلیل اقتصادی حقوق قراردادها، چ2، تهران،انتشارات جاودانه،1393.
[5] بابایی، ایرج، حقوق ﻣﺴﺌﻮلیت مدنی و الزامات خارج از قرارداد، چ1، تهران، میزان،1395.
[6] بجنوردی، حسن، قواعدالفقهیه،ج۱، قم، مطبعه خیام،۱۴۰۲ق.
[7] جعفری لنگرودی، محمد جعفر،،مضاربه، تهران، گنج دانش،1383.
[8] حسنی، هاشم،نظریه العقد فی‌الفقه‌الجعفری، بیروت، منشورات مکتبه هاشم، بی‌تا.
[9] حسینی عاملی، سیدمحمد جواد، مفتاح‌الکرامه، جلد2، دارالتراث، بیروت۱۴۱۸ق.
[10] حلی(محقق)، جعفر بن حسن، شرائع‌الاسلام،ج۲،قم،اسماعیلیان،۱۴۰۸ق.
[11] خوئی، سیدابوالقاسم موسوی، موسوعه‌الامام‌الخوئی،ج۳۱، قم، مؤسسه احیاء آثارالامام‌الخوئی،۱۴۱۸ق.
[12] خمینی موسوی، سیدروح‌اله (امام ره)، البیع، ج 1، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)،1421ق.
[13] رنجبر، مسعود رضا، تعیین خسارت ناشی از نقض‌قرارداد،چ3، تهران،میزان،1395.
[14] سبزواری، سیدعبدالاعلی، مهذب‌الاحکام،ج۲،چ۴، قم، مؤسسه المنار،۱۴۱۳ق.
[15] شعاریان، ابراهیم، ترابی،ابراهیم، حقوق تعهدات: مطالعه تطبیقی طرح اصلاح حقوق تعهدات فرانسه با حقوق ایران و اسناد بین‌المللی،چ2، تهران،شهر دانش،1395.
[16] شهیدی، مهدی،آثار قراردادها و تعهدات،ج 3،چ1،تهران،مجد،1382.
[17] صفایی، سیدحسین، دوره مقدماتی حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها،ج 2،چ25، تهران،میزان،1395.
[18] صفایی، سیدحسین والفت؛ نعمت‌اله،«اجرای اجباری عین تعهد و تقدم آن بر حق فسخ قرارداد»،مجله حقوق تطبیقی،دوره 5،ش1389،2.
[19] طباطبایی یزدی، سیدمحمد کاظم، ﺗکمله العروه الوثقی،ج۵، قم، دفتر انتشارات اسلامی،۱۴۱۹ق.
[20] عاملی(شهید ثانی)، زین‌الدین‌بن‌علی، شرح اللمعه الدمشقیه، ج۳ ،چ۱، قم، کتابفروشی داوری،۱۴۱۰ق.
[21] عبدی پور فرد، ابراهیم؛ پرهیزگار،عبدالرضا «بررسی تطبیقی مبانی التزام به عقد با ﺗﺄکید بر نظریه اعتماد»، فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، شماره۱۳۹۴،۴.
[22] علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف، قواعدالاحکام، قم، مؤسسه نشر اسلامی،۱۴۱۳ق.
[23] کاتوزیان، ناصر،نظریه عمومی تعهدات،چ3، تهران، میزان،1385.
[24] کاتوزیان، ناصر، قواعد عمومی قراردادها، ج 4،چ9، تهران،شرکت سهامی انتشار،1394.
[25] کاتوزیان، ناصر،عقود معین: مشارکت‌ها، صلح، ج 2،چ7، تهران،گنج دانش،1386.
[26] محقق داماد، سیدمصطفی، نظریه شروط و التزامات در حقوق اسلامی،چ9، تهران،مرکز نشر علوم اسلامی،1395.
[27] مغنیه، محمدجواد، فقه‌الامام‌الصادق علیه‌السلام، قم،مؤسسه انصاریان،1421ق.
[28] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام،ج۲۶،دار احیاء التراث العربی.بی تا.
[29] Adler, Barry E,« Efficient Breach Theory through the Looking Glass»,Online available in:
http://www.law.virginia.edu/pdf/online/0607/adler.pdf, 2007.
[30] Barnett Katy & Harder, Sirko, Remedies in Australian Contract Law, New York, Cambridge University Press,2014.
[31] Beatson J, Burrows, Andrew S & Cartwright, John, Anson's Law of Contract, 30thed, London, Oxford University Press,2016.
[32] Bix, Brian H, Contract Law: Rules, Theory and Context, New York, Cambridge University Press,2012.
[33] Blond, Neil C & Petrillo, Louis, Contracts, New York, Aspen Publishing,2007.
[34] Cavendish Law Series,Contract Law, London, 3rded, Cavendish Publishing Limited,2001.
[35] Chen-Wishart, Mindy & Magnus, Ulrich, «Termination, Price Reduction and Damages», in The Common European Sales Law in Context, UK, Oxford University Press,2014.
[36] Chitty Joseph, Beale Hugh H,Chitty on Contract,Vol 1, 29nded, Sweet& Maxwell Publishing,2004.
[37] Cooter R, Ulen T,Law and Economics,3nded,Addison Wesly Longman.2000.
[38] Fafinski, Stefan & Finch, Emily,Contract Law,2nded Harlow, Pearson Publishing,2009.
[39] Gold, Andrew S,«A Property Theory of Contract»,Northwestern University Law Review, 103(1),2009.
[40] Haar, Roger T &Haar, Camilla T, Remedies in Construction Law,London, Informa Law,2010.
[41] Harris, Donald, Campbell, David &Halson, Roger, Remedies in Contract and Tort, 2nded, New York, Cambridge University Press,2002.
[42] Hogg, Martin, Promises and Contract Law: Comparative Perspectives, New York, Cambridge University Press,2011.
[43] Hsieh, Lawrence, Business Law: A Graphical Approach, New York, Wolter Kluwer,2017.
[44] Hylton, Keith N, Tort Law: A Modern Perspective, New York, Cambridge University Press,2016.
[45] Leitzel,Jim,«Reliance and Economic Breach», Journal of Law and Contemporary Problems, 52(1),1989.
[46] Markovits,D ,Schwartz, A,The Expectation Remedy Revisited, Facutly Scholarship Series.Paper 4730 Online available at:http:// digitalcommons.Law.yale.edu/fss-papers,2012.
[47] MCKendrich, Ewan,.Contract Law, 12thed, London,: Palgrave Publishing,2017.
[48] Medina, Barak,«Renegotiation, 'Efficient Breach' and Adjustment: The Choice of Remedy for Breach of Contract as a Choice of a Contract-Modification Theory», in, Comparative Remedies for Breach of Contract, US, Hart Publishing,2005.
[49] O'Sullivan, Janet & Hilliard, Jonathan, The Law of Contract, 6thed, New York, Oxford University Press,2014.
[50] Pearce, David &Halson, Roger, «Damages for Breach of Contract: Compensation, Restitution and Vindication», Vol 28, Oxford Journal of Legal Studies, No.1,2008.
[51] Posner,Richard, The Problematic of maral and legal theory,Harvard law review,at: http:// www. Jstorog,1998.
[52] Richard Stone, James, The Modern Law of Contract, 11thed, London, Routledge,2015.
[53] Rowan,Solène, Remedies for Breach of Contract, A Comparative Analysis of the Protection of Performance, London, Oxford University Press,2012.
[54] Schmidt-Kessel, Martin &Silkens,Eva, « Breach of Contract, in European Perspectives on the Common European Sales Law»,Switzerland: Springer,2015.
[55] Schlechtriem, Peter & Butler, Petra,UN Law on International Sales:The UN Convention on the International Sale of Goods, Heidelberg: Springer Publishing,2008.
[56] Shavell,Steven, «Specific Performance versus Damages for Breach of Contract: An Economic Analysis», Workshop present,The University of Michigan Law School,2005.
[57] Shavell, Steven«Is Breach of Contract?», In Emory Law Journal, available in: http://kie.vse.cz/wp-content/uploads/5IE471-Shavell-2006-Is-breach-immoral.pdf, 2006.
[58] Slawson, W. David, «Role of Reliance in Contract Damages»,Cornell Law Review, 76(3),1990.
[59] Shiffrin, S, The Divergence of Contract and Promise, Harvard Law Review,Vol.120,2007.
[60] Slawson, W. David ,«Why Expectation Damages for Breach of Contract Must Be the Norm: A Refutation of the Fuller and Perdue "Tree Interests" Thesis»,Nebraska Law Review, 81(3),2003.
[61] Tepper, Pamela,The Law of Contracts and the Uniform Commercial Code, 3rded, Boston, Cengage Learning,2014
[62] Ulen, Thomas S, «The Efficiency of Specific Performance: Toward a Unified Theory of Contract Remedies», Michigan Law Review,83(2),1984.
[63] Wittman, d. Economic Foundation Law and Organization, New York,Cambridge University Press,2006.
[64] Yorio Edward &Thel, Steve, Contract Enforcement: Specific Performance and Injunctions, 2nded, New York, Kluwer,2017.
[2] امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، ج 1، چ25 تهران، انتشارات اسلامیه،1384.
[3] انصاری، مرتضی، ملحقات مکاسب، رساله لاضرر، قم، مجمع‌الفکرالاسلامی،1416.
[4] انصاری، مهدی، تحلیل اقتصادی حقوق قراردادها، چ2، تهران،انتشارات جاودانه،1393.
[5] بابایی، ایرج، حقوق ﻣﺴﺌﻮلیت مدنی و الزامات خارج از قرارداد، چ1، تهران، میزان،1395.
[6] بجنوردی، حسن، قواعدالفقهیه،ج۱، قم، مطبعه خیام،۱۴۰۲ق.
[7] جعفری لنگرودی، محمد جعفر،،مضاربه، تهران، گنج دانش،1383.
[8] حسنی، هاشم،نظریه العقد فی‌الفقه‌الجعفری، بیروت، منشورات مکتبه هاشم، بی‌تا.
[9] حسینی عاملی، سیدمحمد جواد، مفتاح‌الکرامه، جلد2، دارالتراث، بیروت۱۴۱۸ق.
[10] حلی(محقق)، جعفر بن حسن، شرائع‌الاسلام،ج۲،قم،اسماعیلیان،۱۴۰۸ق.
[11] خوئی، سیدابوالقاسم موسوی، موسوعه‌الامام‌الخوئی،ج۳۱، قم، مؤسسه احیاء آثارالامام‌الخوئی،۱۴۱۸ق.
[12] خمینی موسوی، سیدروح‌اله (امام ره)، البیع، ج 1، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)،1421ق.
[13] رنجبر، مسعود رضا، تعیین خسارت ناشی از نقض‌قرارداد،چ3، تهران،میزان،1395.
[14] سبزواری، سیدعبدالاعلی، مهذب‌الاحکام،ج۲،چ۴، قم، مؤسسه المنار،۱۴۱۳ق.
[15] شعاریان، ابراهیم، ترابی،ابراهیم، حقوق تعهدات: مطالعه تطبیقی طرح اصلاح حقوق تعهدات فرانسه با حقوق ایران و اسناد بین‌المللی،چ2، تهران،شهر دانش،1395.
[16] شهیدی، مهدی،آثار قراردادها و تعهدات،ج 3،چ1،تهران،مجد،1382.
[17] صفایی، سیدحسین، دوره مقدماتی حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها،ج 2،چ25، تهران،میزان،1395.
[18] صفایی، سیدحسین والفت؛ نعمت‌اله،«اجرای اجباری عین تعهد و تقدم آن بر حق فسخ قرارداد»،مجله حقوق تطبیقی،دوره 5،ش1389،2.
[19] طباطبایی یزدی، سیدمحمد کاظم، ﺗکمله العروه الوثقی،ج۵، قم، دفتر انتشارات اسلامی،۱۴۱۹ق.
[20] عاملی(شهید ثانی)، زین‌الدین‌بن‌علی، شرح اللمعه الدمشقیه، ج۳ ،چ۱، قم، کتابفروشی داوری،۱۴۱۰ق.
[21] عبدی پور فرد، ابراهیم؛ پرهیزگار،عبدالرضا «بررسی تطبیقی مبانی التزام به عقد با ﺗﺄکید بر نظریه اعتماد»، فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، شماره۱۳۹۴،۴.
[22] علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف، قواعدالاحکام، قم، مؤسسه نشر اسلامی،۱۴۱۳ق.
[23] کاتوزیان، ناصر،نظریه عمومی تعهدات،چ3، تهران، میزان،1385.
[24] کاتوزیان، ناصر، قواعد عمومی قراردادها، ج 4،چ9، تهران،شرکت سهامی انتشار،1394.
[25] کاتوزیان، ناصر،عقود معین: مشارکت‌ها، صلح، ج 2،چ7، تهران،گنج دانش،1386.
[26] محقق داماد، سیدمصطفی، نظریه شروط و التزامات در حقوق اسلامی،چ9، تهران،مرکز نشر علوم اسلامی،1395.
[27] مغنیه، محمدجواد، فقه‌الامام‌الصادق علیه‌السلام، قم،مؤسسه انصاریان،1421ق.
[28] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام،ج۲۶،دار احیاء التراث العربی.بی تا.
[29] Adler, Barry E,« Efficient Breach Theory through the Looking Glass»,Online available in:
http://www.law.virginia.edu/pdf/online/0607/adler.pdf, 2007.
[30] Barnett Katy & Harder, Sirko, Remedies in Australian Contract Law, New York, Cambridge University Press,2014.
[31] Beatson J, Burrows, Andrew S & Cartwright, John, Anson's Law of Contract, 30thed, London, Oxford University Press,2016.
[32] Bix, Brian H, Contract Law: Rules, Theory and Context, New York, Cambridge University Press,2012.
[33] Blond, Neil C & Petrillo, Louis, Contracts, New York, Aspen Publishing,2007.
[34] Cavendish Law Series,Contract Law, London, 3rded, Cavendish Publishing Limited,2001.
[35] Chen-Wishart, Mindy & Magnus, Ulrich, «Termination, Price Reduction and Damages», in The Common European Sales Law in Context, UK, Oxford University Press,2014.
[36] Chitty Joseph, Beale Hugh H,Chitty on Contract,Vol 1, 29nded, Sweet& Maxwell Publishing,2004.
[37] Cooter R, Ulen T,Law and Economics,3nded,Addison Wesly Longman.2000.
[38] Fafinski, Stefan & Finch, Emily,Contract Law,2nded Harlow, Pearson Publishing,2009.
[39] Gold, Andrew S,«A Property Theory of Contract»,Northwestern University Law Review, 103(1),2009.
[40] Haar, Roger T &Haar, Camilla T, Remedies in Construction Law,London, Informa Law,2010.
[41] Harris, Donald, Campbell, David &Halson, Roger, Remedies in Contract and Tort, 2nded, New York, Cambridge University Press,2002.
[42] Hogg, Martin, Promises and Contract Law: Comparative Perspectives, New York, Cambridge University Press,2011.
[43] Hsieh, Lawrence, Business Law: A Graphical Approach, New York, Wolter Kluwer,2017.
[44] Hylton, Keith N, Tort Law: A Modern Perspective, New York, Cambridge University Press,2016.
[45] Leitzel,Jim,«Reliance and Economic Breach», Journal of Law and Contemporary Problems, 52(1),1989.
[46] Markovits,D ,Schwartz, A,The Expectation Remedy Revisited, Facutly Scholarship Series.Paper 4730 Online available at:http:// digitalcommons.Law.yale.edu/fss-papers,2012.
[47] MCKendrich, Ewan,.Contract Law, 12thed, London,: Palgrave Publishing,2017.
[48] Medina, Barak,«Renegotiation, 'Efficient Breach' and Adjustment: The Choice of Remedy for Breach of Contract as a Choice of a Contract-Modification Theory», in, Comparative Remedies for Breach of Contract, US, Hart Publishing,2005.
[49] O'Sullivan, Janet & Hilliard, Jonathan, The Law of Contract, 6thed, New York, Oxford University Press,2014.
[50] Pearce, David &Halson, Roger, «Damages for Breach of Contract: Compensation, Restitution and Vindication», Vol 28, Oxford Journal of Legal Studies, No.1,2008.
[51] Posner,Richard, The Problematic of maral and legal theory,Harvard law review,at: http:// www. Jstorog,1998.
[52] Richard Stone, James, The Modern Law of Contract, 11thed, London, Routledge,2015.
[53] Rowan,Solène, Remedies for Breach of Contract, A Comparative Analysis of the Protection of Performance, London, Oxford University Press,2012.
[54] Schmidt-Kessel, Martin &Silkens,Eva, « Breach of Contract, in European Perspectives on the Common European Sales Law»,Switzerland: Springer,2015.
[55] Schlechtriem, Peter & Butler, Petra,UN Law on International Sales:The UN Convention on the International Sale of Goods, Heidelberg: Springer Publishing,2008.
[56] Shavell,Steven, «Specific Performance versus Damages for Breach of Contract: An Economic Analysis», Workshop present,The University of Michigan Law School,2005.
[57] Shavell, Steven«Is Breach of Contract?», In Emory Law Journal, available in: http://kie.vse.cz/wp-content/uploads/5IE471-Shavell-2006-Is-breach-immoral.pdf, 2006.
[58] Slawson, W. David, «Role of Reliance in Contract Damages»,Cornell Law Review, 76(3),1990.
[59] Shiffrin, S, The Divergence of Contract and Promise, Harvard Law Review,Vol.120,2007.
[60] Slawson, W. David ,«Why Expectation Damages for Breach of Contract Must Be the Norm: A Refutation of the Fuller and Perdue "Tree Interests" Thesis»,Nebraska Law Review, 81(3),2003.
[61] Tepper, Pamela,The Law of Contracts and the Uniform Commercial Code, 3rded, Boston, Cengage Learning,2014
[62] Ulen, Thomas S, «The Efficiency of Specific Performance: Toward a Unified Theory of Contract Remedies», Michigan Law Review,83(2),1984.
[63] Wittman, d. Economic Foundation Law and Organization, New York,Cambridge University Press,2006.
[64] Yorio Edward &Thel, Steve, Contract Enforcement: Specific Performance and Injunctions, 2nded, New York, Kluwer,2017.
