تحلیلی بر ماهیت فسخ بدون علّت قراردادهای خدماتی در حقوق ایران، فرانسه و امریکا
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
استادیار حقوق خصوصی، دانشگاه خاتم، تهران، ایران
چکیده
یکی از شروطی که در بسیاری از قراردادهای خدماتی درج می‌گردد شرط فسخ بی‌علت یا فسخ اختیاری است. از آنجا که ماده 401 قانون مدنی، شرط فسخ بدون مدت را باطل و مبطل قرارداد می‌داند، در بادی امر تصور می‌شود شرط فوق نیز در نظام حقوقی ایران با چالش مواجه است. با این‌حال شرط فوق حسب مورد در قراردادهای خدماتی مختلف از مبانی متفاوتی برخوردار است؛ در قراردادی دولتی یا اداری، مبنای آن عمل حاکمیتی است که بر اساس عرف بین‌الملل، دولت‌ها حق اعمال حق حاکمیتی خود را در کلیه قرارداد دارا هستند. ولی در قراردادهای بین اشخاص خصوصی یا قراردادهای تصدی‌گری دولت، مبنای فسخ باید در پرتو ماده فوق ارزیابی گردد. اگر قراردادهای پیمانکاری را جعاله خاص بدانیم، خاتمه قرارداد در حکم رجوع از قرارداد خواهد بود؛ در غیر این صورت باید مشمول ماه 10 قانون مدنی توصیف گردد و تبعاً مخالف قواعد آمره (ماده 401 ق.م) نباشد. مع الوصف از آنجا که مبنای بطلان قرارداد در ماده یاد شده قاعده غرر است، چنانچه با تمهیدات مقتضی غرر مرتفع شود، بایستی کلیه هزینه‌های پیمانکار (اجرت المسمی) جبران گردد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
منابع
• فارسی
• قوانین و اسناد
1. شرایط عمومی پیمان
2. ضوابط اجرایی طرح و ساخت
3. قانون مالیات بر درآمد 1339
4. قانون مدنی
5. قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 ش
6. موافقت نامه ساخت بهره برداری و واگذاری
7. موافقت‌نامه پیمان‌های مهندسی تأمین کالا و تجهیزات بصورت توأم (EP) برای کارهای صنعتی
• کتب و مقالات
1. اصفهانی، محمد حسین؛ حاشیه کتاب المکاسب، قم: انوار الهدی، چاپ اول، 1418 هـ
2. امانی، مسعود؛ حقوق قراردادهای بین‌المللی نفت، تهران: دانشگاه امام صادق (ع)، 1389 ش.
3. انصاری، مرتضی، فرائدالاصول، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1427هـ.
4. انصاری، مرتضی؛ کتاب المکاسب، قم: مجمع الفکر الاسلامی، الطبعه السابعه، 1427هـ‌ق.
5. ایروانی، علی؛ حاشیه المکاسب، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، 1406 هـ..
6. بجنوردی سید حسن؛ القواعد الفقهیه، ج 1 و 3، قم: نشر الهادی، 1419 هـ‌ق.
7. بهرامی احمدی، حمید؛ حقوق تعهدات و قراردادها، با مطالعه تطبیقی در فقه مذاهب اسلامی و نظام‌های حقوقی، تهران: دانشگاه امام صادق (ع)، 1390.
8. جعفری لنگرودی، محمد جعفر؛ الفارق، جلد 4، تهران: کتابخانه گنج دانش، چاپ دوم، 1388
9. جعفری لنگرودی، محمد جعفر؛ دوره حقوق مدنی، حقوق تعهدات، تهران: کتابخانه گنج دانش، چاپ سوم، 1378
10. خراسانی، آخوند ملا کاظم، کفایه الاصول، قم: مؤسسه آل‌البیت، 1429 هـ.
11. خویی، سید ابوالقاسم؛ مصباح الفقاهه، بیتا
12. شاو، ملکم؛ حقوق بین‌الملل، ترجمه: محمد حسین وقار، تهران: انتشارات اطلاعات، 1389 ش.
13. شهید ثانی، زین الدین بن علی؛ الروضه البهیه فی شرح الروضه الدمشقیه، قم: کتابفروشی داوری، چاپ اول، 1410 هـ
14. شهید ثانی، زین‌الدین بن علی؛ مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه، 1413هـ‌ق.
15. صفایی، سید حسین؛ دوره مقدماتی حقوق مدنی، ج 2، قواعد عمومی قراردادها، تهران: میزان، 1383 ش.
16. صفائی، سید حسین؛ دوره مقدماتی حقوق مدنی، ج 1، اشخاص و اموال، تهران: بنیاد حقوقی میزان، چاپ یازدهم، 1389.
17. طوسی، ابو جعفر؛ تهذیب الاحکام، تهران: دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، 1407 هـ.
18. طوسی، ابو جعفر؛ الخلاف، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1407هـ.
19. عاملی، سید جواد؛ مفتاح الکرامه فی شرح القواعد؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین جوزه علمیه قم، چاپ اول، 1419 هـ‌ق.
20. کاسسه، آنتونیو؛ حقوق بین‌الملل، ترجمه: حسین شریفی، تهران: انتشارات میزان، 1391 ش.
21. کاتوزیان، ناصر؛ حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها، جلد 1، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ هفتم، 1385
22. کاشف الغطاء، جعفر؛ تحریر المجله، نجف: المکتبه المرتضویه، چاپ اول، 1359 هـ
23. کاشف الغطاء، علی؛ شرح خیارات اللمعه، قم: مؤسسه النشر الاسلامی، بیتا
24. لبّانی مطلق، محمّد صادق، دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، تهران، جلد 20، مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1391.
25. لبّانی مطلق، محمّد صادق، دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، تهران، جلد 21، مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1392
26. محقق داماد، سید مصطفی؛ نظریه عمومی شروط و التزامات در حقوق اسلامی، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، 1388 ش.
27. مراغی، میرفتاح؛ العناوین الفقهیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین جوزه علمیه قم، 1417هـ‌ق.
28. موحد، محمدعلی؛ درس‌هایی داوری‌های نفتی، ملّی‌کردن و غرامت، تهران: نشر کارنامه، 1384 ش.
29. نجفی، محمد حسن؛ جواهر الکلام، بیروت: دار احیاء التراث العربیه، الطبعه السابعه، 1404هـ‌ق.
30. نراقی، مولی، احمد؛ عوائد الایام فی بیان قواعد الاحکام، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1417 هـ ق
31. یزدی، سید محمد کاظم؛ حاشیه المکاسب، قم: موسسه اسماعیلیان، 1421 هـ ق
• منابع انگلیسی
• اسناد حقوقی و آراء داوری
1. AMOCO International Finance Corp. v. Government of the Islamic Republic of Iran, 15 Iran-US, CTR, 189, 222, para 113
2. BRITISH PETROLEUM (BP) CO. (LIBYA) LTD. V. LIBYA, 53 ILR (1974) 297.
3. Certain German Interests in Polish Upper Silesia (Germany v. Poland) (Merits), PCIJ Rep. Series A No. 7.
4. Charter of Economic Rights and Duties of States, UN GA Res, 3281, UN GAOR, 29th Sess, No. 31, UN Doc, A/9631, 1974
5. Code Civil du Belgique
6. Code Civil du Français
7. Code of Federal Regulations
8. Declaration of the Establishment of a New International Economic Order, UN GA Res, 3201, No. 1, UN Doc. A/9559, 1974
9. Libyan American Oil Corp. v. Government of the Libyan Arab Republic, Award, (1982) 62 ILR 140.
10. Norwegian Shipowners’ Claims (Norway v. US), (1948) 1 RIAA 307.
11. Resolution on Permanent Sovereignty over Natural Resources, UN GA Res, 1803, No. 17, UN DocA/5217, 1962.
12. Principals on choice of law in international commercial contracts
• کتب و مقالات
1. Brownlie, Ian: Principles of Public International Law, Oxford 2003, 6th edition.
2. Friedman, Samy: Expropriation in International Law, London 1953.
3. Garner, Brayan A.(editor); Black's Law Dictionary; 9th ed, London, 2009
4. Jennings, Robert Yewdall: State Contracts in International Law, BYIL 37 (1961).
5. Qurashi, Ziad A. Al: International Oil and Gas Arbitration, OGEL special Study V. 3, 2005.
6. Reinisch, August: Expropriation, TDM 2 (2005), No. 05.
7. Schreuer, Christoph: The Concept of Expropriation under the ECT and other Investment Protection Treaties, in: Ribeiro, Clarisse (ed.), Investment Arbitration and the Energy Charter Treaty, New York 2006.
8. Sornarajah, Muthucumaraswamy: State Responsibility and Bilateral Investment Treaties, JWTL 20 (1986).
9. Wälde, Thomas: A Requiem for the “New International Economic Order”, in: Hafner, Gerhard et al. (eds.), Liber Amicorum-Professor Ignaz Seidl-Hohenveldern in Honour of his 80th Birthday, The Hague 1998.
10. White, Gillian M.: Nationalisation of Foreign Property, London 1961.
• فارسی
• قوانین و اسناد
1. شرایط عمومی پیمان
2. ضوابط اجرایی طرح و ساخت
3. قانون مالیات بر درآمد 1339
4. قانون مدنی
5. قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 ش
6. موافقت نامه ساخت بهره برداری و واگذاری
7. موافقت‌نامه پیمان‌های مهندسی تأمین کالا و تجهیزات بصورت توأم (EP) برای کارهای صنعتی
• کتب و مقالات
1. اصفهانی، محمد حسین؛ حاشیه کتاب المکاسب، قم: انوار الهدی، چاپ اول، 1418 هـ
2. امانی، مسعود؛ حقوق قراردادهای بین‌المللی نفت، تهران: دانشگاه امام صادق (ع)، 1389 ش.
3. انصاری، مرتضی، فرائدالاصول، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1427هـ.
4. انصاری، مرتضی؛ کتاب المکاسب، قم: مجمع الفکر الاسلامی، الطبعه السابعه، 1427هـ‌ق.
5. ایروانی، علی؛ حاشیه المکاسب، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، 1406 هـ..
6. بجنوردی سید حسن؛ القواعد الفقهیه، ج 1 و 3، قم: نشر الهادی، 1419 هـ‌ق.
7. بهرامی احمدی، حمید؛ حقوق تعهدات و قراردادها، با مطالعه تطبیقی در فقه مذاهب اسلامی و نظام‌های حقوقی، تهران: دانشگاه امام صادق (ع)، 1390.
8. جعفری لنگرودی، محمد جعفر؛ الفارق، جلد 4، تهران: کتابخانه گنج دانش، چاپ دوم، 1388
9. جعفری لنگرودی، محمد جعفر؛ دوره حقوق مدنی، حقوق تعهدات، تهران: کتابخانه گنج دانش، چاپ سوم، 1378
10. خراسانی، آخوند ملا کاظم، کفایه الاصول، قم: مؤسسه آل‌البیت، 1429 هـ.
11. خویی، سید ابوالقاسم؛ مصباح الفقاهه، بیتا
12. شاو، ملکم؛ حقوق بین‌الملل، ترجمه: محمد حسین وقار، تهران: انتشارات اطلاعات، 1389 ش.
13. شهید ثانی، زین الدین بن علی؛ الروضه البهیه فی شرح الروضه الدمشقیه، قم: کتابفروشی داوری، چاپ اول، 1410 هـ
14. شهید ثانی، زین‌الدین بن علی؛ مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه، 1413هـ‌ق.
15. صفایی، سید حسین؛ دوره مقدماتی حقوق مدنی، ج 2، قواعد عمومی قراردادها، تهران: میزان، 1383 ش.
16. صفائی، سید حسین؛ دوره مقدماتی حقوق مدنی، ج 1، اشخاص و اموال، تهران: بنیاد حقوقی میزان، چاپ یازدهم، 1389.
17. طوسی، ابو جعفر؛ تهذیب الاحکام، تهران: دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، 1407 هـ.
18. طوسی، ابو جعفر؛ الخلاف، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1407هـ.
19. عاملی، سید جواد؛ مفتاح الکرامه فی شرح القواعد؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین جوزه علمیه قم، چاپ اول، 1419 هـ‌ق.
20. کاسسه، آنتونیو؛ حقوق بین‌الملل، ترجمه: حسین شریفی، تهران: انتشارات میزان، 1391 ش.
21. کاتوزیان، ناصر؛ حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها، جلد 1، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ هفتم، 1385
22. کاشف الغطاء، جعفر؛ تحریر المجله، نجف: المکتبه المرتضویه، چاپ اول، 1359 هـ
23. کاشف الغطاء، علی؛ شرح خیارات اللمعه، قم: مؤسسه النشر الاسلامی، بیتا
24. لبّانی مطلق، محمّد صادق، دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، تهران، جلد 20، مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1391.
25. لبّانی مطلق، محمّد صادق، دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، تهران، جلد 21، مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1392
26. محقق داماد، سید مصطفی؛ نظریه عمومی شروط و التزامات در حقوق اسلامی، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، 1388 ش.
27. مراغی، میرفتاح؛ العناوین الفقهیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین جوزه علمیه قم، 1417هـ‌ق.
28. موحد، محمدعلی؛ درس‌هایی داوری‌های نفتی، ملّی‌کردن و غرامت، تهران: نشر کارنامه، 1384 ش.
29. نجفی، محمد حسن؛ جواهر الکلام، بیروت: دار احیاء التراث العربیه، الطبعه السابعه، 1404هـ‌ق.
30. نراقی، مولی، احمد؛ عوائد الایام فی بیان قواعد الاحکام، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1417 هـ ق
31. یزدی، سید محمد کاظم؛ حاشیه المکاسب، قم: موسسه اسماعیلیان، 1421 هـ ق
• منابع انگلیسی
• اسناد حقوقی و آراء داوری
1. AMOCO International Finance Corp. v. Government of the Islamic Republic of Iran, 15 Iran-US, CTR, 189, 222, para 113
2. BRITISH PETROLEUM (BP) CO. (LIBYA) LTD. V. LIBYA, 53 ILR (1974) 297.
3. Certain German Interests in Polish Upper Silesia (Germany v. Poland) (Merits), PCIJ Rep. Series A No. 7.
4. Charter of Economic Rights and Duties of States, UN GA Res, 3281, UN GAOR, 29th Sess, No. 31, UN Doc, A/9631, 1974
5. Code Civil du Belgique
6. Code Civil du Français
7. Code of Federal Regulations
8. Declaration of the Establishment of a New International Economic Order, UN GA Res, 3201, No. 1, UN Doc. A/9559, 1974
9. Libyan American Oil Corp. v. Government of the Libyan Arab Republic, Award, (1982) 62 ILR 140.
10. Norwegian Shipowners’ Claims (Norway v. US), (1948) 1 RIAA 307.
11. Resolution on Permanent Sovereignty over Natural Resources, UN GA Res, 1803, No. 17, UN DocA/5217, 1962.
12. Principals on choice of law in international commercial contracts
• کتب و مقالات
1. Brownlie, Ian: Principles of Public International Law, Oxford 2003, 6th edition.
2. Friedman, Samy: Expropriation in International Law, London 1953.
3. Garner, Brayan A.(editor); Black's Law Dictionary; 9th ed, London, 2009
4. Jennings, Robert Yewdall: State Contracts in International Law, BYIL 37 (1961).
5. Qurashi, Ziad A. Al: International Oil and Gas Arbitration, OGEL special Study V. 3, 2005.
6. Reinisch, August: Expropriation, TDM 2 (2005), No. 05.
7. Schreuer, Christoph: The Concept of Expropriation under the ECT and other Investment Protection Treaties, in: Ribeiro, Clarisse (ed.), Investment Arbitration and the Energy Charter Treaty, New York 2006.
8. Sornarajah, Muthucumaraswamy: State Responsibility and Bilateral Investment Treaties, JWTL 20 (1986).
9. Wälde, Thomas: A Requiem for the “New International Economic Order”, in: Hafner, Gerhard et al. (eds.), Liber Amicorum-Professor Ignaz Seidl-Hohenveldern in Honour of his 80th Birthday, The Hague 1998.
10. White, Gillian M.: Nationalisation of Foreign Property, London 1961.
