ضوابط شناسایی دعوای واهی در حقوق ایران و انگلیس؛ مقدمه‌ای جهت صدور قرار تأمین و رد دعوا
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
1
دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
2
دانشیار حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
چکیده
در حقوق دادرسی ایران، قرار تأمین دعوای واهی، راهکاری است که در راستای جبران خسارات احتمالی خوانده پیشبینی شده است. اعمال این راهکار اما به دلیل ضابطه مند نبودن شناسایی دعوای واهی در ماده 109 قانون آیین دادرسی مدنی و اکتفای این مقرره به عبارت «نوع و وضع دعوا»، با چالش جدی در رویه قضایی مواجه شده است. در واقع، هر چند صدور قرار تأمین دعوای واهی، نیازمند احراز واهی بودن دعوا می باشد؛ اما هیچ ضابطه ای جهت احراز این امر در ماده 109 پیش بینی نشده است. این در حالی است که در حقوق دادرسی انگلیس، اگر دعوا اثر قانونی نداشته یا آشکارا بی اساس بوده یا ایذایی باشد، دعوا واهی محسوب می گردد و دادگاه می تواند ضمن رد دعوا، خواهان را به پرداخت خسارات وارده به خوانده محکوم کند. با این اوصاف، در این مقاله تلاش می شود خلأ موجود در ادبیات حقوقی ایران برطرف گردد. به این منظور، ضمن مطالعه ضوابط شناسایی دعوای واهی در حقوق انگلیس، این فرضیه در حقوق ایران ثابت می‌گردد: اگر جنبه موضوعی دعوا قابلیت تحقق نداشته یا در فرض قابلیت تحقق، احتمال قوی مبنی بر عدم تحقق آن وجود داشته باشد؛ دعوا، واهی محسوب می شود. همچنین، اگر دعوا متکی بر هیچ ادله اثباتی نباشد یا در فرض اتکای آن بر ادله اثبات، احتمال قوی مبنی بر عدم اثبات جنبه موضوعی دعوا وجود داشته باشد؛ دعوا واهی تلقی می شود. افزون بر اینها، اگر دعوا بر فرض ثبوت جنبه موضوعی آن، فاقد اثر قانونی باشد؛ دعوا واهی شمرده می شود.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
5. منابع
1-5. منابع فارسی
الف) کتب
1. انوری، حسن (1382). فرهنگ بزرگ سخن، تهران، سخن، ج8.
2. دهخدا، علی‌اکبر (1377). لغت‌نامه دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، ج15.
3. دهقانی فیروزآبادی، حسین (1399). حسن‌نیت در دادرسی مدنی، تهران، شرکت سهامی انتشار.
4. شمس، عبدالله (1386). آیین دادرسی مدنی، تهران، دراک، ج3.
5. شهیدی، مهدی (1394). شروط ضمن عقد، تهران، مجد.
6. کاتوزیان، ناصر (1399). اثبات و دلیل اثبات، تهران، میزان، ج2.
7. کاتوزیان، ناصر (1393). قواعد عمومی قراردادها، تهران، شرکت سهامی انتشار، ج3.
8. کاتوزیان، ناصر (1397). قواعد عمومی قراردادها، تهران، گنج دانش، ج4.
9. کاتوزیان، ناصر (1399). وصیت در حقوق مدنی ایران، تهران، گنج دانش.
10. مهاجری، علی (1397). دوره جدید مبسوط در آیین دادرسی مدنی، تهران، فکرسازان، ج2.
11. نهرینی، فریدون (1398). آیین دادرسی مدنی، تهران، گنج دانش، ج2.
12. نهرینی، فریدون (1400). آیین دادرسی مدنی، تهران، گنج دانش، ج3.
13. واحدی، قدرت‌الله (1398). آیین دادرسی مدنی، تهران، میزان، ج2.
ب) مقالات
14. السان، مصطفی و محمدرضا فتحی (1401). «مفهوم دعوای واهی و راهکارهای کاهش آن (با تأکید بر رویه قضایی ایران و مطالعه تطبیقی در حقوق ایالات متحده امریکا)، پژوهشنامه حقوق تطبیقی، شماره 1، صص 38-23.
15. بادپا، سحر و سیروس حیدری (1400). «سوء استفاده از حق اقامه دعوا در نظام حقوقی ایران و انگلستان»، مجله حقوق پزشکی، ویژه‌نامه نوآوری حقوقی، صص 566-551.
16. عامریون، غلامحسین (1339). «اظهارنظر در ماده 225 مکرر قانون آیین دادرسی مدنی»، مجله کانون وکلا، شماره 71، صص 12-10.
17. طهماسبی، علی و علی شیرازی (1401). «مطالعه فقهی حقوقی محرومیت معاون قتل عمد از ارث مقتول و دریافت مستمری»، پژوهشنامه حقوق اسلامی، شماره 1، صص 72-53.
18. قلی‌زاده منقوطای، احد (1395). «تحلیل حقوقی تأمین دعوای واهی در امور حسبی»، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، شماره 2، صص 304-285.
19. محمدی، پژمان (1389). «محدودیت‌های موضوعی سوگند در دعاوی مدنی»، فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، شماره 29، صص 416-388.
ج) آرای قضایی
20. رأی شماره 1037 مورخ 31/03/1320 صادره از شعبه 6 دیوان عالی کشور.
21. رأی شماره 140 مورخ 24/03/1372 صادره از شعبه 25 دیوان عالی کشور.
2-5. منابع عربی
22. جواهری، محمد (1428 ه.ق). الشهادات و الحدود، قم، موسسه احیای آثار امام خوئی، ج1.
23. خوئی، سید ابوالقاسم (بی‌تا). مبانی تکمله المنهاج، نجف، بی‌نا، ج1.
24. مکی العاملی، محمد بن جمال الدین (الشهید الأول) (1410 ه.ق). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، قم، داوری، ج3.
25. موسوی اردبیلی، عبدالکریم (1381). فقه القضاء، قم، موسسه النشر لجامعه المفید رحمهالله، ج2.
3-5. منابع لاتین
A) Books
26. Andrews, Neil (2013). English Civil Procedure, Oxford, Oxford University Press.
27. Black, Henry Campbell (1968). Black’s Law Dictionary, Minnesota, West Publishing Co.
28. Bailey, Edward & Neil Bidder & Peter Bowers & Alison Hampton & David Hodge & Peter Hughes (2013). A Handbook for Litigants in Person, available at: https://www.judiciary.uk/wp-content/uploads/2022/07/A_Handbook_for_Litigants_in_Person.pdf
29. Elizabeth A. Martin (2003). Oxford Dictionary Of Law, Aylesbury, Market House Books Ltd.
30. Grainger, Ian & Michael Fealy (2000). The Civil Procedure Rules in Action, London, Cavendish Publishing Limited.
31. Hornby, Albert Sidney (2005). Oxford Advanced Learner's Dictionary, Oxford, Oxford University Press.
32. Jacob, Jack (1987). The Fabric of English Civil Justice, London, Stevens & Sons Ltd.
33. Jolowicz, John Anthony (2000). Cambridge Atudies in International and Comparative Law (On Civil Procedure), New York, Cambridge University Press.
34. Kumar, Miko & Michael Legg & Ilija Vickovich (2016). Civil Procedure in New South Wales, Sydeney, Thomson Reuters (Professional) Australia Limited.
35. Loughlin, Paula & Stephen Gerils (2004). Civil Procedure, London, Cavendish publishing limited.
36. Stevenson, Angus (2010). Oxford Dictionary of English, Oxford, Oxford University Press.
37. Zuckerman, Adrian & Stefanie Wilkins & Jonathan Adamopoulos & Andrew Higgins & Stephanie Hooper & Alexander Vial (2018). Zuckerman on Australian Civil Procedure, London, LexisNexis Butterworths.
B) Article
38. Sime, S. (2015). »Res Judicata and ADR«, Civil Justice Quarterly, no. 1, pp. 35-51.
C) Cases
39. Attorney General v. Alexander [2003] EWHC 3076.
40. Attorney General v. Barker [2000] EWHC 453.
41. Attorney General v. Vernazza [1959] 1 WLR 622.
42. Barrett v. Universal-Island Records Ltd [2003] EWHC 625.
43. Simpson v. Norfolk and Norwich University Hospital NHS Trust [2011] EWCA 1149.
1-5. منابع فارسی
الف) کتب
1. انوری، حسن (1382). فرهنگ بزرگ سخن، تهران، سخن، ج8.
2. دهخدا، علی‌اکبر (1377). لغت‌نامه دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، ج15.
3. دهقانی فیروزآبادی، حسین (1399). حسن‌نیت در دادرسی مدنی، تهران، شرکت سهامی انتشار.
4. شمس، عبدالله (1386). آیین دادرسی مدنی، تهران، دراک، ج3.
5. شهیدی، مهدی (1394). شروط ضمن عقد، تهران، مجد.
6. کاتوزیان، ناصر (1399). اثبات و دلیل اثبات، تهران، میزان، ج2.
7. کاتوزیان، ناصر (1393). قواعد عمومی قراردادها، تهران، شرکت سهامی انتشار، ج3.
8. کاتوزیان، ناصر (1397). قواعد عمومی قراردادها، تهران، گنج دانش، ج4.
9. کاتوزیان، ناصر (1399). وصیت در حقوق مدنی ایران، تهران، گنج دانش.
10. مهاجری، علی (1397). دوره جدید مبسوط در آیین دادرسی مدنی، تهران، فکرسازان، ج2.
11. نهرینی، فریدون (1398). آیین دادرسی مدنی، تهران، گنج دانش، ج2.
12. نهرینی، فریدون (1400). آیین دادرسی مدنی، تهران، گنج دانش، ج3.
13. واحدی، قدرت‌الله (1398). آیین دادرسی مدنی، تهران، میزان، ج2.
ب) مقالات
14. السان، مصطفی و محمدرضا فتحی (1401). «مفهوم دعوای واهی و راهکارهای کاهش آن (با تأکید بر رویه قضایی ایران و مطالعه تطبیقی در حقوق ایالات متحده امریکا)، پژوهشنامه حقوق تطبیقی، شماره 1، صص 38-23.
15. بادپا، سحر و سیروس حیدری (1400). «سوء استفاده از حق اقامه دعوا در نظام حقوقی ایران و انگلستان»، مجله حقوق پزشکی، ویژه‌نامه نوآوری حقوقی، صص 566-551.
16. عامریون، غلامحسین (1339). «اظهارنظر در ماده 225 مکرر قانون آیین دادرسی مدنی»، مجله کانون وکلا، شماره 71، صص 12-10.
17. طهماسبی، علی و علی شیرازی (1401). «مطالعه فقهی حقوقی محرومیت معاون قتل عمد از ارث مقتول و دریافت مستمری»، پژوهشنامه حقوق اسلامی، شماره 1، صص 72-53.
18. قلی‌زاده منقوطای، احد (1395). «تحلیل حقوقی تأمین دعوای واهی در امور حسبی»، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، شماره 2، صص 304-285.
19. محمدی، پژمان (1389). «محدودیت‌های موضوعی سوگند در دعاوی مدنی»، فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، شماره 29، صص 416-388.
ج) آرای قضایی
20. رأی شماره 1037 مورخ 31/03/1320 صادره از شعبه 6 دیوان عالی کشور.
21. رأی شماره 140 مورخ 24/03/1372 صادره از شعبه 25 دیوان عالی کشور.
2-5. منابع عربی
22. جواهری، محمد (1428 ه.ق). الشهادات و الحدود، قم، موسسه احیای آثار امام خوئی، ج1.
23. خوئی، سید ابوالقاسم (بی‌تا). مبانی تکمله المنهاج، نجف، بی‌نا، ج1.
24. مکی العاملی، محمد بن جمال الدین (الشهید الأول) (1410 ه.ق). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، قم، داوری، ج3.
25. موسوی اردبیلی، عبدالکریم (1381). فقه القضاء، قم، موسسه النشر لجامعه المفید رحمهالله، ج2.
3-5. منابع لاتین
A) Books
26. Andrews, Neil (2013). English Civil Procedure, Oxford, Oxford University Press.
27. Black, Henry Campbell (1968). Black’s Law Dictionary, Minnesota, West Publishing Co.
28. Bailey, Edward & Neil Bidder & Peter Bowers & Alison Hampton & David Hodge & Peter Hughes (2013). A Handbook for Litigants in Person, available at: https://www.judiciary.uk/wp-content/uploads/2022/07/A_Handbook_for_Litigants_in_Person.pdf
29. Elizabeth A. Martin (2003). Oxford Dictionary Of Law, Aylesbury, Market House Books Ltd.
30. Grainger, Ian & Michael Fealy (2000). The Civil Procedure Rules in Action, London, Cavendish Publishing Limited.
31. Hornby, Albert Sidney (2005). Oxford Advanced Learner's Dictionary, Oxford, Oxford University Press.
32. Jacob, Jack (1987). The Fabric of English Civil Justice, London, Stevens & Sons Ltd.
33. Jolowicz, John Anthony (2000). Cambridge Atudies in International and Comparative Law (On Civil Procedure), New York, Cambridge University Press.
34. Kumar, Miko & Michael Legg & Ilija Vickovich (2016). Civil Procedure in New South Wales, Sydeney, Thomson Reuters (Professional) Australia Limited.
35. Loughlin, Paula & Stephen Gerils (2004). Civil Procedure, London, Cavendish publishing limited.
36. Stevenson, Angus (2010). Oxford Dictionary of English, Oxford, Oxford University Press.
37. Zuckerman, Adrian & Stefanie Wilkins & Jonathan Adamopoulos & Andrew Higgins & Stephanie Hooper & Alexander Vial (2018). Zuckerman on Australian Civil Procedure, London, LexisNexis Butterworths.
B) Article
38. Sime, S. (2015). »Res Judicata and ADR«, Civil Justice Quarterly, no. 1, pp. 35-51.
C) Cases
39. Attorney General v. Alexander [2003] EWHC 3076.
40. Attorney General v. Barker [2000] EWHC 453.
41. Attorney General v. Vernazza [1959] 1 WLR 622.
42. Barrett v. Universal-Island Records Ltd [2003] EWHC 625.
43. Simpson v. Norfolk and Norwich University Hospital NHS Trust [2011] EWCA 1149.
