سوء استفاده از حق در دادرسی مدنی ایران و فرانسه
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
1
دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه قم،قم،ایران
2
دانشیار گروه حقوق خصوصی،دانشکده حقوق،دانشگاه قم،قم، ایران
3
دانشیار گروه حقوق خصوصی،دانشکده حقوق، دانشگاه قم،قم،ایران
چکیده
اصحاب دعوا، در دادرسی مدنی حقوق متعددی دارند؛ ممکن است این حقوق مورد سوء استفاده، قرار گیرد. در قانون آیین دادرسی مدنی ایران، ممنوعیت سوءاستفاده از حق به تصریح و در قالب یک ماده قانونی، پیش‌بینی نشده است. از اینرو، پرسشی اساسی مبنی بر اینکه «آیا در دادرسی مدنی، اصل ممنوعیت سوء استفاده از حق پذیرفته شده است یا خیر؟»، مطرح میگردد. با توجه به سکوت قانون آیین دادرسی مدنی ایران، ممکن است در ممنوعیت سوءاستفاده از حق در دادرسی مدنی، تردید ایجاد شود؛ اما با بهرهگیری از روش تحقیق کتابخانهای و با استناد به ادله و مبانی دیگر (ازجمله اصول حقوقی، نظم عمومی، اخلاق، اهداف دادرسی و غیره)، این تردید رفع خواهد شد و میتوان ممنوعیت سوءاستفاده از حق در دادرسی مدنی را اثبات کرد. اگرچه این مبانی در حقوق فرانسه نیز جریان دارد، اما قانونگذار فرانسه به این مبانی، اکتفا ننموده و در خصوص ممنوعیت سوءاستفاده از حق، سکوت اختیار نکرده است؛ بلکه مواد قانونی صریح و متعددی را برای ممنوعیت سوءاستفاده از حق پیش‌بینی نموده است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
4. منابع
4-1. فارسی
4-1-1. کتب
1. ابدالی،مهرزاد(1388). فلسفه حقوق و نظریه های حقوقی،تهران،مجد.
2. بروجردی عبده،محمد (بی‌تا). اصول محاکمات حقوقی،جزوه درسی،کتابخانه دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران.
3. بهرامی‌احمدی،حمید(1377). سوءاستفاده از حق مطالعه تطبیقی در حقوق اسلام و دیگر نظام‌های حقوقی،تهران،اطلاعات.
4. پتفت،آرین،مرکز مالمیری،احمد(1397). مفهوم و قلمرو اصول کلی حقوق اداری امکان و چگونگی استناد به آن در رسیدگی های قضایی،تهران،مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضاییه.
5. جعفری‌لنگرودی،محمدجعفر(1367). ترمینولوژی حقوق،تهران،انتشارات گنج دانش.
6. جعفری‌لنگرودی،محمدجعفر(۱۳۸۱). دایره المعارف علوم اسلامی-قضایی،تهران،گنج دانش.
7. راسخ،محمد(1387). حق و مصلحت،تهران،طرح نو.
8. ریپر،ژرژ،قاعده اخلاقی در تعهدات مدنی،ترجمه درودیان،حسنعلی (1393). برمنهج عدل،انتشارات دانشگاه تهران.
9. زراعت،عباس(1383). قانون آیین دادرسی مدنی در نظم حقوقی ایران،تهران،خط سوم.
10. سنگلجی،محمد(1380). آیین دادرسی در اسلام،قزوین،انتشارات طه.
11. سنگلجی،محمد(۱۳۸۶). قضا در اسلام،تهران،دانشگاه تهران.
12. شمس،عبدالله(1392). آیین دادرسی مدنی دوره پیشرفته،تهران،دراک،جلد 2.
13. صادقی،محسن(1384). اصول حقوقی و جایگاه آن در حقوق موضوعه،تهران،میزان.
14. صدرزاده‌افشار،سیدمحسن(۱۳۷۰). ادله‌ی اثبات دعوا در حقوق ایران،تهران،مرکز نشر دانشگاهی.
15. کاتوزیان،ناصر (1385). فلسفه حقوق،تهران،شرکت سهامی انتشار،جلد اول.
16. کاتوزیان،ناصر(1372). قواعد عمومی قرارردادها،تهران،انتشارات بهنشر، جلد اول.
17. کاتوزیان، ناصر(۱۳۸۰). اثبات و دلیل اثبات، تهران، میزان، جلد اول.
18. کاتوزیان، ناصر(1389).مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران، تهران، شرکت سهامی انتشار، تهران.
19. کاتوزیان،ناصر(1390). اعمال حقوقی قرارداد- ایقاع،تهران،شرکت سهامی انتشار،تهران.
20. کاتوزیان،ناصر(1391).الزامات خارج از قرارداد مسئولیت مدنی،تهران،انتشارات دانشگاه تهران،تهران. جلد1.
21. کاتوزیان،ناصر(1377). فلسفه حقوق،تهران،شرکت سهامی انتشار،جلد 3.
22. کیوان‌فر،شهرام(1390). مبانی فلسفی تفسیر قانون،تهران،شرکت سهامی انتشار،
23. متین‌دفتری،احمد(1381). آیین دادرسی مدنی و بازرگانی،تهران،انتشارات مجد، جلد اول و دوم.
24. مدنیان،غلامرضا(1393). نظم عمومی در حقوق اساسی ایران،تهران،میزان.
25. (1) محسنی، حسن(1389). اداره جریان دادرسی مدنی بر پایه همکاری در چارچوب اصول دادرسی،تهران،شرکت سهامی انتشار.
26. (برگردان و پژوهش:) محسنی، حسن(1401). آیین دادرسی مدنی فرانسه، تهران،شرکت سهامی انتشار.
27. مدنی،سیدجلال‌الدین(۱۳۸۶). ادله اثبات دعوا،تهران،پایدار.
28. واحدی،قدرت‌الله(۱۳۸۲). بایسته‌های آیین دادرسی مدنی،تهران،میزان.
4-1-2. مقالات
29. بولانژه،ژان،«اصول کلی حقوق و حقوق موضوعه»،ترجمه محمدزاه‌وادقانی،علیرضا(1376)،مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی،شماره 36،صص 100-73.
30. جعفرپور،کوروش؛صفائی،سیدحسین؛افتخارجهرمی،گودرز(1396).«نظم عمومی و جهت قراردادها»، فصلنامه پژوهش‌های سیاسی و بین المللی،شماره 33،صص407-381.
31. حیاتی،علی‌عباس،مفهوم «اصل حقوقی» و مقایسه آن با «قاعده حقوقی» مطالعه تطبیقی در حقوق ایران و فرانسه). دوفصلنامه دانش حقوق مدنی،شماره 2،صص44-29.
32. شهبازی‌نیا،مرتضی،بازگیر،سعید(1394). «نظم عمومی و نقش آن بر امور شکلی داوری»،دانشنامه حقوق و سیاست،شماره 23،صص 116-89.
33. فیاض‌بخش،مرجانه؛ عسگرخانی،ابومحمد؛ میرعباسی،سیدباقر(1397). «نقش اصول حقوقی در رفع اجمال و سکوت حقوق ایران در پرتو ماده ۳ آئین دادرسی مدنی ۱۳۷۹»،دوفصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی،شماره 19،صص 282-263.
34. کاتوزیان،ناصر(1358). «سوءاستفاده از حق یا تقصیر در اجرای حق»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی،شماره 100146،صص 115-103.
35. مافی،همایون؛ غمیلیویی(1398). «مفهوم و ضمانت‌اجرای «اصول دادرسی» در آیین دادرسی مدنی»، فصلنامه دانش‌نامه‌های حقوقی، شماره 3، صص 293-267
36. محسنی، حسن (1386). «نظام‌های دادرسی مدنی»، فصلنامه حقوق، شماره 1، صص 115-81.
37. محسنی،حسن(1387). «عدالت آیینی: پژوهشی پیرامون نظریه‌های دادرسی عادلانۀ مدنی»،فصلنامه حقوق،شماره 1،صص 319-285.
38. (2)محسنی،حسن(1389). «فن اداره جریان دادرسی مدنی: سازماندهی دادرسی در قالب اصول دادرسی»،فصلنامه حقوق،شماره 4،صص 368- 353.
39. محسنی،حسن؛ رضایی‌نژاد،امیرحسین(1390). «حقوق و اخلاق؛ اخلاق و دادرسی: تأملاتی پیرامون اعتبار صدای ضبط شده بدون اخطار»،فصلنامه حقوقی دادگستری،شماره ۷۳،صص82-65.
4-2. عربی
40. الآشتیانی، میرزا محمد حسن بن جعفر (۱۳۶۹ه.ق). کتاب القضاء، تهران، چاپخانه رنگین.
41. السعدى،ابوجیب(1408ه.ق). القاموس الفقهی لغة و اصطلاحا،دمشق،دارالفکر.
42. السلار، حمزه بن عبدالعزیز دیلمی (۱۴۰۴ مق). المراسم العلویه و الاحکام النبویه فى الفقه الامامی، قم، منشورات الحرمین.
43. العاملى، شهید ثانى، زین الدین بن على (1413). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة،جلد13.
44. النراقی، احمد (۱۴۱۵ه.ق). مستند الشیعه فی احکام الشریعه، موسسه آل البیت علیهم السلام، جلد۱۷.
4-3. لاتین
4-3-1. کتب
45. BANDRAC, Monique(1996). L'action en justice, droit fondamental, Mélanges Roger Perrot, Paris, Dalloz.CADIET, Loïc, et LETOURNEAU, Philippe(2015). Abus de droit, Répertoire de droit civil, Paris, Dalloz.
46. CADIET, Loïc(1997). Découvrir la justice, Paris , Dalloz.
47. CADIET, Loïc(2008). La sanction et le procès civil, in: Mél. J. Héron, Paris, L.G.D.J. Lextenso éditions.
48. CORNU, Gérard, CAPITANT, Henri(2018), Vocabulaire juridique 12 edition mise à jour, Édition 2018 mise à jour par : Marie Cornu, Alain Ghozi, Marie Goré, Yves, equette, , Paris. PUF.
49. CORNU, Gérard, et Jean FOYER (1996). Procédure Civile, Paris, PUF.
50. COUCHEZ, Gérard(1990). Procédure civile, Paris, éditions Sirey.
51. COULON et FRISON-ROCHE(2000). Le droit d'accès à la justice, in Rémy Cabrillac, Marie-Anne Frison-Roche, Thierry Revet [dir.], Libertés et droits fondamentaux, 6e éd., Paris, Dalloz.
52. DESDEVISES, Yvon(1979). L'abus du droit d'agir en justice avec succès, Paris, Dalloz-Sirey, 1979, Chronique 21.
53. HERON, Jacques(1996). Le NCPC, in: La codification, Paris, Dalloz, coll. Thèmis et commentaires.
54. IMBERT, Jean(1976). Le Droit antique, Paris, P.U.F.
55. JOSSERAND, Louis(1939). De l'esprit des droits et de leur relativité : Théorie dite de l'abus des droits, deuxieme edition, Paris, Dalloz.
56. LAWRENCE B. SOLUM (2004). Procedural Justice, Southern California Law Review.
57. M .Stamatis, Constantin(1995). Argumenter en droit : une théorie critique de l'argumentation juridique, Paris, Publisud.
58. MIGNON, Maxime (1949). Les instances actives et passives de la théorie de l'abus du droit, Paris, Dalloz, 1949. Chronique. 183
59. OUDOT, J. (1846). Premiers essais de philosophie du droit, Paris, Joubert.
60. SOLUS, Henri et Roger PERROT,(1961). Droit judiciaire privé. Introduction, notions fondamentales, organisation judiciaire, Paris, Sirey.
61. STEFANI, Gaston, George LEVASSEUR(2001). Bernard BOULOC, Procédure pénale, Paris: Dalloz.
62. VIATTE, jean(1978). L'amende civile pour abus du droit de plaider, Paris, Gazette du Palais, Doctr. 305.
63. WOOG, Jean-Claude(1972), La résistance injustifiée à l'exercice d'un droit, Paris, L.G.D.J.
4-3-1. آراء قضایی
64. Cour d'appel de Lyon - 3ème chambre A - 19 janvier 2023 - n° 20/00579.
65. Cour d'appel de Toulouse, 29 nov. 1993, Juris-Data, no 052086.
66. Cour d'appel de Besançon, 30 sept. 1994, Juris-Data, no 048555.
67. Cour d'appel de Metz, 15 déc. 1994, Juris-Data, no 049534.
68. Cour d'appel de Lyon, 20 avr. 1994, Juris-Data, no 041810.
69. Cour d'appel de Poitiers, 9 févr. 1994, Juris-Data, no 049655.
70. cour de cassation, 2ème civ., 3 septembre 2015, n° 14-11.676
71. CE, 5 juillet 1985, n° 21893
4-1. فارسی
4-1-1. کتب
1. ابدالی،مهرزاد(1388). فلسفه حقوق و نظریه های حقوقی،تهران،مجد.
2. بروجردی عبده،محمد (بی‌تا). اصول محاکمات حقوقی،جزوه درسی،کتابخانه دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران.
3. بهرامی‌احمدی،حمید(1377). سوءاستفاده از حق مطالعه تطبیقی در حقوق اسلام و دیگر نظام‌های حقوقی،تهران،اطلاعات.
4. پتفت،آرین،مرکز مالمیری،احمد(1397). مفهوم و قلمرو اصول کلی حقوق اداری امکان و چگونگی استناد به آن در رسیدگی های قضایی،تهران،مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضاییه.
5. جعفری‌لنگرودی،محمدجعفر(1367). ترمینولوژی حقوق،تهران،انتشارات گنج دانش.
6. جعفری‌لنگرودی،محمدجعفر(۱۳۸۱). دایره المعارف علوم اسلامی-قضایی،تهران،گنج دانش.
7. راسخ،محمد(1387). حق و مصلحت،تهران،طرح نو.
8. ریپر،ژرژ،قاعده اخلاقی در تعهدات مدنی،ترجمه درودیان،حسنعلی (1393). برمنهج عدل،انتشارات دانشگاه تهران.
9. زراعت،عباس(1383). قانون آیین دادرسی مدنی در نظم حقوقی ایران،تهران،خط سوم.
10. سنگلجی،محمد(1380). آیین دادرسی در اسلام،قزوین،انتشارات طه.
11. سنگلجی،محمد(۱۳۸۶). قضا در اسلام،تهران،دانشگاه تهران.
12. شمس،عبدالله(1392). آیین دادرسی مدنی دوره پیشرفته،تهران،دراک،جلد 2.
13. صادقی،محسن(1384). اصول حقوقی و جایگاه آن در حقوق موضوعه،تهران،میزان.
14. صدرزاده‌افشار،سیدمحسن(۱۳۷۰). ادله‌ی اثبات دعوا در حقوق ایران،تهران،مرکز نشر دانشگاهی.
15. کاتوزیان،ناصر (1385). فلسفه حقوق،تهران،شرکت سهامی انتشار،جلد اول.
16. کاتوزیان،ناصر(1372). قواعد عمومی قرارردادها،تهران،انتشارات بهنشر، جلد اول.
17. کاتوزیان، ناصر(۱۳۸۰). اثبات و دلیل اثبات، تهران، میزان، جلد اول.
18. کاتوزیان، ناصر(1389).مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران، تهران، شرکت سهامی انتشار، تهران.
19. کاتوزیان،ناصر(1390). اعمال حقوقی قرارداد- ایقاع،تهران،شرکت سهامی انتشار،تهران.
20. کاتوزیان،ناصر(1391).الزامات خارج از قرارداد مسئولیت مدنی،تهران،انتشارات دانشگاه تهران،تهران. جلد1.
21. کاتوزیان،ناصر(1377). فلسفه حقوق،تهران،شرکت سهامی انتشار،جلد 3.
22. کیوان‌فر،شهرام(1390). مبانی فلسفی تفسیر قانون،تهران،شرکت سهامی انتشار،
23. متین‌دفتری،احمد(1381). آیین دادرسی مدنی و بازرگانی،تهران،انتشارات مجد، جلد اول و دوم.
24. مدنیان،غلامرضا(1393). نظم عمومی در حقوق اساسی ایران،تهران،میزان.
25. (1) محسنی، حسن(1389). اداره جریان دادرسی مدنی بر پایه همکاری در چارچوب اصول دادرسی،تهران،شرکت سهامی انتشار.
26. (برگردان و پژوهش:) محسنی، حسن(1401). آیین دادرسی مدنی فرانسه، تهران،شرکت سهامی انتشار.
27. مدنی،سیدجلال‌الدین(۱۳۸۶). ادله اثبات دعوا،تهران،پایدار.
28. واحدی،قدرت‌الله(۱۳۸۲). بایسته‌های آیین دادرسی مدنی،تهران،میزان.
4-1-2. مقالات
29. بولانژه،ژان،«اصول کلی حقوق و حقوق موضوعه»،ترجمه محمدزاه‌وادقانی،علیرضا(1376)،مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی،شماره 36،صص 100-73.
30. جعفرپور،کوروش؛صفائی،سیدحسین؛افتخارجهرمی،گودرز(1396).«نظم عمومی و جهت قراردادها»، فصلنامه پژوهش‌های سیاسی و بین المللی،شماره 33،صص407-381.
31. حیاتی،علی‌عباس،مفهوم «اصل حقوقی» و مقایسه آن با «قاعده حقوقی» مطالعه تطبیقی در حقوق ایران و فرانسه). دوفصلنامه دانش حقوق مدنی،شماره 2،صص44-29.
32. شهبازی‌نیا،مرتضی،بازگیر،سعید(1394). «نظم عمومی و نقش آن بر امور شکلی داوری»،دانشنامه حقوق و سیاست،شماره 23،صص 116-89.
33. فیاض‌بخش،مرجانه؛ عسگرخانی،ابومحمد؛ میرعباسی،سیدباقر(1397). «نقش اصول حقوقی در رفع اجمال و سکوت حقوق ایران در پرتو ماده ۳ آئین دادرسی مدنی ۱۳۷۹»،دوفصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی،شماره 19،صص 282-263.
34. کاتوزیان،ناصر(1358). «سوءاستفاده از حق یا تقصیر در اجرای حق»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی،شماره 100146،صص 115-103.
35. مافی،همایون؛ غمیلیویی(1398). «مفهوم و ضمانت‌اجرای «اصول دادرسی» در آیین دادرسی مدنی»، فصلنامه دانش‌نامه‌های حقوقی، شماره 3، صص 293-267
36. محسنی، حسن (1386). «نظام‌های دادرسی مدنی»، فصلنامه حقوق، شماره 1، صص 115-81.
37. محسنی،حسن(1387). «عدالت آیینی: پژوهشی پیرامون نظریه‌های دادرسی عادلانۀ مدنی»،فصلنامه حقوق،شماره 1،صص 319-285.
38. (2)محسنی،حسن(1389). «فن اداره جریان دادرسی مدنی: سازماندهی دادرسی در قالب اصول دادرسی»،فصلنامه حقوق،شماره 4،صص 368- 353.
39. محسنی،حسن؛ رضایی‌نژاد،امیرحسین(1390). «حقوق و اخلاق؛ اخلاق و دادرسی: تأملاتی پیرامون اعتبار صدای ضبط شده بدون اخطار»،فصلنامه حقوقی دادگستری،شماره ۷۳،صص82-65.
4-2. عربی
40. الآشتیانی، میرزا محمد حسن بن جعفر (۱۳۶۹ه.ق). کتاب القضاء، تهران، چاپخانه رنگین.
41. السعدى،ابوجیب(1408ه.ق). القاموس الفقهی لغة و اصطلاحا،دمشق،دارالفکر.
42. السلار، حمزه بن عبدالعزیز دیلمی (۱۴۰۴ مق). المراسم العلویه و الاحکام النبویه فى الفقه الامامی، قم، منشورات الحرمین.
43. العاملى، شهید ثانى، زین الدین بن على (1413). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة،جلد13.
44. النراقی، احمد (۱۴۱۵ه.ق). مستند الشیعه فی احکام الشریعه، موسسه آل البیت علیهم السلام، جلد۱۷.
4-3. لاتین
4-3-1. کتب
45. BANDRAC, Monique(1996). L'action en justice, droit fondamental, Mélanges Roger Perrot, Paris, Dalloz.CADIET, Loïc, et LETOURNEAU, Philippe(2015). Abus de droit, Répertoire de droit civil, Paris, Dalloz.
46. CADIET, Loïc(1997). Découvrir la justice, Paris , Dalloz.
47. CADIET, Loïc(2008). La sanction et le procès civil, in: Mél. J. Héron, Paris, L.G.D.J. Lextenso éditions.
48. CORNU, Gérard, CAPITANT, Henri(2018), Vocabulaire juridique 12 edition mise à jour, Édition 2018 mise à jour par : Marie Cornu, Alain Ghozi, Marie Goré, Yves, equette, , Paris. PUF.
49. CORNU, Gérard, et Jean FOYER (1996). Procédure Civile, Paris, PUF.
50. COUCHEZ, Gérard(1990). Procédure civile, Paris, éditions Sirey.
51. COULON et FRISON-ROCHE(2000). Le droit d'accès à la justice, in Rémy Cabrillac, Marie-Anne Frison-Roche, Thierry Revet [dir.], Libertés et droits fondamentaux, 6e éd., Paris, Dalloz.
52. DESDEVISES, Yvon(1979). L'abus du droit d'agir en justice avec succès, Paris, Dalloz-Sirey, 1979, Chronique 21.
53. HERON, Jacques(1996). Le NCPC, in: La codification, Paris, Dalloz, coll. Thèmis et commentaires.
54. IMBERT, Jean(1976). Le Droit antique, Paris, P.U.F.
55. JOSSERAND, Louis(1939). De l'esprit des droits et de leur relativité : Théorie dite de l'abus des droits, deuxieme edition, Paris, Dalloz.
56. LAWRENCE B. SOLUM (2004). Procedural Justice, Southern California Law Review.
57. M .Stamatis, Constantin(1995). Argumenter en droit : une théorie critique de l'argumentation juridique, Paris, Publisud.
58. MIGNON, Maxime (1949). Les instances actives et passives de la théorie de l'abus du droit, Paris, Dalloz, 1949. Chronique. 183
59. OUDOT, J. (1846). Premiers essais de philosophie du droit, Paris, Joubert.
60. SOLUS, Henri et Roger PERROT,(1961). Droit judiciaire privé. Introduction, notions fondamentales, organisation judiciaire, Paris, Sirey.
61. STEFANI, Gaston, George LEVASSEUR(2001). Bernard BOULOC, Procédure pénale, Paris: Dalloz.
62. VIATTE, jean(1978). L'amende civile pour abus du droit de plaider, Paris, Gazette du Palais, Doctr. 305.
63. WOOG, Jean-Claude(1972), La résistance injustifiée à l'exercice d'un droit, Paris, L.G.D.J.
4-3-1. آراء قضایی
64. Cour d'appel de Lyon - 3ème chambre A - 19 janvier 2023 - n° 20/00579.
65. Cour d'appel de Toulouse, 29 nov. 1993, Juris-Data, no 052086.
66. Cour d'appel de Besançon, 30 sept. 1994, Juris-Data, no 048555.
67. Cour d'appel de Metz, 15 déc. 1994, Juris-Data, no 049534.
68. Cour d'appel de Lyon, 20 avr. 1994, Juris-Data, no 041810.
69. Cour d'appel de Poitiers, 9 févr. 1994, Juris-Data, no 049655.
70. cour de cassation, 2ème civ., 3 septembre 2015, n° 14-11.676
71. CE, 5 juillet 1985, n° 21893
