جایگاه نظارت قضایی پیشینی بر امر تعقیب و تحقیق در دادرسی کیفری ایران، آلمان و ایتالیا

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
1 دانشجوی دکتری گروه حقوق کیفری و جرم‌شناسی، دانشکده حقوق، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
2 دانشیار گروه حقوق کیفری و جرم‌شناسی، دانشکده حقوق، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
3 استادیار گروه حقوق کیفری و جرم‌شناسی، دانشکده حقوق، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
چکیده
نظارت قضایی پیشینی بر تعقیب و تحقیق، از جمله تحولات نوین آیین دادرسی کیفری است. این نظارت عبارت است از اتخاذ نظارت از سوی قضات دادگاه یا قضات متخصص مستقل و خارج از نهاد دادسرا بر اقدامات و تصمیمات نهاد دادسرا از جمله بازپرس و به خصوص ناظر بر اقدامات محدود کننده حقوق و آزادی های افراد در مرحله پیش دادرسی کیفری است. این نظارت در سیستم دادرسی کیفری ایتالیا، آلمان، به رسمیت شناخته شده است؛ اما در قانون ایران نظارت قضایی پیشینی تنها به صورت موردی در برخی مواد قانون آیین دادرسی کیفری ایران مورد توجه قرار گرفته است، بی‌آنکه به درستی به همه تصمیمات متقابل با حقوق و آزادی های افراد در مرحله پیش دادرسی تعمیم داده شود. این مقاله، با هدف تبیین نظارت قضایی پیشینی متخذ در آلمان و ایتالیا به صورت تطبیقی و بررسی تفاوت آنها با نظارت موجود در ایران با استفاده از روش تحلیلی و توصیفی و در عین حال تطبیقی است با ابزار گردآوری کتابخانه‌ای؛ انجام شده است. یافته‌های پژوهش حاکی از ضروت توجه قانونگذار ایران و دکترین حقوقی به مسأله نظارت قضایی پیشینی بر تعقیب و تحقیق همانند آلمان و ایتالیا و سلب صلاحیت نظارتی از دادسرا به صورت صریح و دقیق به جهت جلوگیری از تمرکز گرایی اختیارات تعقیب و تحقیق و نظارت در دست دادسرا، ارتقای کیفیت عدالت کیفری، پیشگیری از اشتباهات قضایی و نقض حقوق و آزادی های افراد با این اختیارات وسیعی که به نهاد دادسرا داده شده است.
کلیدواژه‌ها

موضوعات


9. منابع
9. 1 منابع فارسی
الف) کتاب‌ها
1) آشوری، محمد(1376)،عدالت کیفری(مجموعة مقالات)،تهران:گنج دانش.
2) خالقی، علی(1395) نکته ها در قانون آیین دادرسی کیفری، چاپ هفتم، تهران: شهر دانش.
3) خانعلی‌پور واجارگاه،سکینه(1397)،الگوهای حاکم بر نهادهای تعقیب و تحقیق کیفری،پژوهشگاه قوة قضاییه،نوبت چاپ1.
4) خزانی،منوچهر(1377)،فرایند کیفری (مجموعة مقالات)، چاپ اول،تهران:انتشارات گنج دانش.
5) راسخ، محمد(1388)،نظارت و تعادل در نظام حقوق اساسی،انتشارات دراک، چاپ نخست.
6) ساغرلینگ،کریستوف و دیگران(1397)،آیین دادرسی کیفری ‌بین‌المللی،ترجمة قباد کاظمی،چاپ اول، تهران:نشر میزان.
7) شعله سعدی، قاسم(1378)،نظارت استصوابی و مقولة تفکیک قوا،به اهتمام روابط عمومی دفتر تحکیم وحدت،چاپ اول،تهران:نشر افکار.
8) مرندی،محمدرضا(1378)،تأملی در مبانی و ادلة نظارت استصوابی،به اهتمام روابط عمومی دفتر تحکیم وحدت،چاپ اول،تهران:نشر افکار.
9) معین، محمد(1386)،فرهنگ فارسی،دو جلدی،گردآورنده عزیز الله علی‌زاده،جلد دوم:چاپ چهارم، تهران:پارس نوین.
10) یزدی،محمدتقی(1378)،پرسش‌ها و پاسخ‌ها:دین و مفاهیم نو،نظارت استصوابی،قم:انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
ب) مقاله‌ها
11) آقایی جنت مکان، حسین. (1387). نظارت قضایی بر تشخیص دادستان دیوان بین المللی کیفری. مجله حقوقی، -(39)، 245-263.
12) افراسیابی، علی (1395). باز توزیع اختیارات نهادهای کشف و تحقیق جرم در نظام حقوقی ایران، فصلنامه پژوهش های دانش انتظامی، 18(4).
13) خزانی،منوچهر و اردبیلی،محمد علی و نجفی ابرندآبادی، علی حسین(1375)،پانزدهمین کنگرة ‌بین‌المللی حقوق جزا(انجمن ‌بین‌المللی حقوق جزا)(10 - 4 سپتامبر 1994 برابر با 13 تا 19 شهریور 1373،ریودوژانیرو،برزیل)،تحقیقات حقوقی،شمارة 16 و 17.
14) شیدائیان, زینب, & عبداللهی نیسیانی, علی. (1398). بررسی مدل ارتباط سلسله‌‌‌مراتبی میان دادسرا و پلیس در فرایند کیفری. فصلنامه پژوهش حقوق کیفری، 8(29), 135-170.
15) عبدی،حسین و اردبیلی،محمد علی(1399)،بررسی تطبیقی نظارت قضایی در مرحلة تحقیقات مقدماتی در دادرسی کیفری ایران و دیوان کیفری ‌بین‌المللی،مجلة پژوهشهای حقوق جزا و جرم‌شناسی، شمارة 15.
16) ملکیان، مصطفی(1381). زندگی اصیل و مطالبه دلیل. فصلنامه علمى پژوهشى متین ۱۳۸۱ شماره ۱۵ و ۱۶.
17) نژاد،محمدمنصور(1383)،فلسفة نظارت،مجلة حکومت اسلامی،شماره 33.
18) یوسفی، ایمان, & یوسفی، سعید. (1401). نظارت قضایی بر فرایند تایید اتهامات؛ مدل های دادرسی ایرانی و دیوان کیفری بین المللی. پژوهشهای حقوق جزا و جرم شناسی، 10(19), 297-318.
ج) درگاه‌ها
19) سامانة ملی قوانین و مقررات جمهوری اسلامی(1395)،مشاهده در: 13/12/1401 https://qavanin.ir/Law/TreeText/287483
20) ........................................................(1396)،مشاهده در: 5/12/1401 https://qavanin.ir/Law/TreeText/271694
د) رساله ها
21) سمائی صحنه سرائی، مهدی(1401)، جدال قانون گرایی و عدالت طلبی در تجربه زیسته قضات کیفری ایران، رساله دکتری حقوق کیفری و جرم شناسی، دانشکدة حقوق،دانشگاه تربیت مدرس.
22) یوسفی،ایمان(1391)،مدل‌های تحقیقات مقدماتی،رسالة دکتری حقوق جزا و جرم‌‌شناسی،دانشکدة حقوق،دانشگاه تهران،دانشکدگان فارابی.
9. 2. منابع عربی
الف) کتاب‌ها
23) حومد،عبدالوهاب(1987)،أصول المحاکمات الجزائیة،الطبعة الرابعة،دمشق:المطبعة الجدیدة بدمشق.
24) سرور، أحمد فتحی (2016)، الوسیط فی قانون الإجراءات الجنائیة، الکتاب الاول، الطبعة العاشرة، القاهرة: دار النهضة العربیة.
ب) مقاله‌ها
25) زغلول، بشیر سعد(2009) الرقابة القضائیة على أوامر الحبس الاحتیاطی والإفراج المؤقت : دراسة مقارنة فی کل من القانون القطری والمصری والفرنسی. المجلة القانونیة والقضائیة - مرکز الدراسات القانونیة والقضائیة -وزارة العدل – قطر. س 3, ع2، صص 149-179.
26) شمس الدین،أشرف توفیق(2007)،دور القضاء فی الرقابة على التحقیق الابتدائی:دراسة فی القانون القطری و المقارن،وزارة العدل،مرکز الدراسات القانونیة و القضائیة.
9. 3. منابع لاتین
A) Books
27) Caianiello,Michele(2012),“The Italian Public Prosecutor:An Inquisitorial Figure In Adversarial Proceedings?”.in:Luna, Erik, and Marianne Wade(eds)(2012),The Prosecutor in Transnational Perspective,New York:Oxford University Press.
28) Caprioli, Francesco. (2014). “Indagini preliminari e udienza preliminare”. In Conso, Giovanni & Grevi, Vittorio & Bargis, Marta (CEDAM, Eds.), Compendio di Procedura Penale (7th ed., pp. 511-685). Wolters Kluwer Italia.
29) Giudicelli-Delage, Geneviève (2007) “La juste distance… Réflexions autour de mauvaises (?) questions. À propos de la réforme de l’instruction et de la procédure pénale française”, in Les droits et le droit, mélanges dédiés à Bernard Bouloc, Dalloz.
30) Gogorza, Amane (2020) “La place et le rôle du JLD dans l’enquête pénale”, in Pellé, Sébastien (sous la dir.), Quelles mutations pour la justice pénale du XXIe siècle ?, Dalloz, coll. « Thèmes et commentaires ».
31) Laronde-Clérac, Céline (2021),Procédure pénale,Collection:Spécial Droit,Éditeur: Ellipses
32) Nelken,David(2013),“Can Prosecutors Be Too Independent? An Italian Case-Study”,in:Tom Daems,Dirk van Zyl Smit and Sonja Snacken eds.European Penology?, Hart, Oxford.
33) Kremens, Karolina(2021), Powers of the Prosecutor in Criminal Investigation: A Comparative Perspective,1st Edition, New York: Routledge.
34) Voena, Giovanni Paolo& Della Casa, Franco (2014). “Soggetti”. In Conso, Giovanni & Grevi, Vittorio & Bargis, Marta (CEDAM, Eds.), Compendio di Procedura Penale (7th ed., pp. 1-172). Wolters Kluwer Italia.
35) Weigend Thomas, Salditt Franz(2007), “The Investigative Stage of the Criminal Process in Germany”, In Cape Ed, Hodgson Jacqueline, Pranken Ties, Spronken Taru (eds), Suspects in Europe: Procedural Rights at the Investigative Stage of the Criminal Process in the European :union:, Antwerp: Intersentia.
B) Articles
36) Dyussebayev, Talgat T., et al.(2020) "Judicial control and prosecutorial supervision in the system of guarantees for observing the rights and freedoms of a suspect person." Journal of Advanced Research in Law and Economics 11.3 (49), 792-799.‏
37) Goldstein, Abraham S., & Martin Marcus (1977),The Myth of Judicial Supervision in Three "Inquisitorial" Systems: France,Italy,Germany. The Yale Law Journal, Vol. 87.
38) Gogorza, Amane. (2017). L'autorisation judiciaire pendant la phase policière : Libres propos sur la no-tion d'acte juridictionnel en procédure pénale. Revue de science criminelle et de droit pénal comparé, 2, 247-260.
39) Gordon, Sanford C., and Gregory A. Huber. (2002) "Citizen oversight and the electoral incentives of criminal prosecutors." American Journal of Political Science: 334-351.‏ published by:Midwest Political Science Association
40) Luna,Erik&Wade,Marianne(2010),“Prosecutors as Judges”.Wash. & Lee L. Rev., 67.
41) Montana,Riccardo(2016),“Procedural tradition in the Italian Criminal Justice System:The Semi-adversarial Reform in 1989 and the inquisitorial cultural resistance to adversarial principles”The International Journal of Evidence & Proof,20 (4).
42) Nowak, Celina(2014), Judicial Control of the Prosecutors’ Activities in the Light of the ECHR, Eucrim: the European Criminal Law Associations' fórum, (2), 60-63. Published online 24 September 2019.
43) Siegismund,Eberhard(2001) The Public Prosecution Office in Germany: Legal Status, Functions and Organization. In Effective Administration of the Police and the Prosecution in Criminal Justice (Work Product of the 120th International Senıor Seminar), United Nations Asia and Far East Institute Annual Report for (pp. 59-74).
44) van Aaken, Anne & Salzberger, Eli M. & Voigt, Stefan (2004) The Prosecution of Public Figures and the Separation of Powers: Confusion within the Executive Branch - a Conceptual Framework. Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=545322
45) Wright, Ronald F., & Marc L. Miller (2010) "The worldwide accountability deficit for prosecutors." Wash. & Lee L. Rev. 67.
C) Websites
46) Bundesverfassungsgerich(2005),”BVerfG,Beschluss der 3.Kammer des Zweiten Senats vom 04. Februar 2005- 2 BvR 308/04 -, Rn. 1-29”,
http://www.bverfg.de/e/rk20050204_2bvr030804.html
47) Bundesverfassungsgerich(2022), “BVerfG, Beschluss der 1. Kammer des Zweiten Senats vom 15. November 2022”. V: 25/11/1401. http://www.bverfg.de/e/rk20221115_2bvr113922.html
48) Bundesverfassungsgericht(2001),”Urteil vom 20. Februar 2001 - 2 BvR 1444/00”.v:11/11/1401, http://www.bverfg.de/e/rs20010220_2bvr144400.html.
49) Mertens, Thomas (2017), ”Les Pouvoirs Du Juge Des Libertés Et De La Détention”.Voir:1/11/1401.Le Village De La Justice;https://www.village-justice.com/articles/les-pouvoirs-juge-des-libertes-detention,26722.html
50) OSCE (2022) “Independence of Prosecutors in Central Europe: ODIHR Webinar Report. Organization for Security and Co-operation in Europe”. https://www.osce.org/odihr/511120
51) The American Bar Association(2017). “Prosecution Function, Fourth Edition of the CRIMINAL JUSTICE STANDARDS for the PROSECUTION FUNCTION”, v2/6/2023:https://www.americanbar.org/groups/criminal_justice/standards/ProsecutionFunctionFourthEdition/
52) Vie-publique (2022), “Quel est le rôle de la chambre de l’instruction ?”. Voir :15/11/1401. https://www.vie-publique.fr/fiches/268572-quel-est-le-role-de-la-chambre-de-linstruction.
D) Theses
53) Montana, Riccardo)2009(, Between Crime-Fighter and Judge: A Study of the Legal and Cultural Influences on the Pre-Trial Role of the Italian Prosecutor with Particular Reference to the Definition of the Crime Problem, PhD Thesis, Cardiff University.