پژوهش های حقوق تطبیقی

پژوهش های حقوق تطبیقی

کارکردها و رویکردهای دیوان بین‌المللی دادگستری به استثناء «منافع امنیتی اساسی» با تأکید بر قضیه نقض‌های ادعایی عهدنامه مودّت ۱۹۵۵

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسنده
استادیار حقوق بین‌الملل عمومی، گروه حقوق، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران
چکیده
دیوان بین‌المللی دادگستری در آراء متعددی ناگزیر بوده در خصوص مفاهیمی نظیر منافع امنیتی اساسی دولت‌ها، منافع ملی و امنیت ملی اظهارنظر نماید. این مفاهیم که به‌طور گسترده مورد استناد قرار می‌گیرند، به­ دلیل ماهیت کلی و انعطاف‌پذیرشان، ابهامات قابل­توجهی در در تفسیر و اجراء قواعد بین‌المللی ایجاد کرده‌اند. این ابهامات نه­تنها زمینه‌ساز اختلافات میان دولت‌ها شده، بلکه امکان سوءاستفاده از این مفاهیم را برای توجیه اقدامات یک‌جانبه یا نقض تعهدات بین‌المللی، فراهم کرده است. در این راستا این پرسش مطرح می‌شود که دیوان و به تبع آن قضات چه تفاسیری از این مفاهیم مبهم و سیاسی ارائه نموده‌اند و پیامدها و تأثیر این تفاسیر بر اقدامات دولت‌ها و آراء آتی دیوان چگونه بوده است؟ مقاله همچنین به این پرسش می‌پردازد که آیا اقدامات ناقض حقوق بین‌الملل دولت‌ها، به‌ویژه تحریم‌های یک‌جانبه، بر اساس استثنائات منافع امنیتی موجّه هستند یا خیر؟
یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که حقوق بین‌الملل نه­تنها محدودیت­هایی بر استثنائات ناظر بر منافع امنیتی و مفاهیم مشابه وارد کرده است، بلکه میزان اختیار دولت‌ها در استناد به این مفاهیم به زبان مندرج در استثناء امنیتی بستگی دارد و از یک دادگاه به دادگاه دیگر و از یک قید به قید دیگر متفاوت است. به­طور خاص، قیدهای استثنائی که حاوی زبان خودقضاوتی (مانند ماده 21 گات) هستند، صلاحدید بیشتری به دولت‌ها اعطا میکنند. با این حال، آراء دیوان، به‌طور خاص قرار موقت 3 اکتبر 2018 و ایرادات مقدماتی در قضیه نقضهای ادعایی عهدنامه مودّت 1955، نشان می‌دهد حتی زمانی ­که دولت‌ها از صلاحدید و ارزیابی ذهنی خود بر مبنای قیدهای با ماهیت خودقضاوتی در تعیین معنا و تفسیر استفاده می‌کنند باید با تعهد بر حسن‌نیت مندرج در ماده 26 کنوانسیون وین اقدام نمایند. علاوه بر این، منافع امنیتی اساسی مندرج در ماده 20 عهدنامه 1955 مودّت فاقد زبان خودقضاوتی است، در نتیجه نه­تنها مانع احراز صلاحیت دیوان، رعایت تشریفات قانونی، برابری سلاح‌ها و رسالت دیوان در لزوم تحقق عدالت نیست، بلکه در مقام دفاع در مرحله رسیدگی ماهیتی برابر است با منافعی که در حملات مسلحانه یا سایر شرایط اضطراری در خطر افتادن حیات دولت تهدید میشود. در این راستا، نفع اقتصادی تنها زمانی ممکن است به‌عنوان منافع امنیتی در نظر گرفته شود که باعث بینظمی گسترده، آشفتگی شدید سیاسی یا سایر تهدیدهای امنیتی شود.
کلیدواژه‌ها

موضوعات


7. منابع
1-7) منابع فارسی
الف) کتب
1.   پیری، حیدر (1403). منافع ملی حیاتی و حقوق بین‌الملل، چاپ دوم، تهران: انتشارات مجد.
2.   ساعد، نادر (1384). «حمایت از منافع اساسی امنیتی دولت‌ها در پرتو رأی دیوان بین‌المللی دادگستری در قضیه سکوهای نفتی»، در مجموعه مقالات پیرامون: رأی دیوان بینالمللی دادگستری در قضیه سکوهای نفتی. زیرنظر دکتر جمیشد ممتاز، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
 
ب) مقالات
3.   آذری، هادی (1403). «بررسی تأثیر احتمالی رأی 30 مارس 2023 دیوان بین‌المللی دادگستری بر رأی آتی دیوان در دعوای نقض‌های ادعایی عهدنامه مودّت»، مجله حقوقی بین‌المللی، دوره 41، شماره 73، صص 257-277.
4.   زمانی، سید قاسم و حیدر پیری (1391). «کارکرد منافع ملی حیاتی در حوزه‌های انسانی حقوق بین‌الملل؛ حقوق بشردوستانه»، مجله حقوقی دادگستری، دوره 76، شماره 79، صص 39-71.
5.   سواری، حسن و حیدر پیری (1391). «منافع ملی حیاتی دولت‌ها در پرتو معاهدات خلع سلاح و کنترل تسلیحات»، فصلنامه روابط خارجی، دوره 4، شماره 3، صص 243-286.
6.   سیف‌زاده، فرزانه؛ زمانی، سید قاسم؛ سواری، حسن و مسعود راعی دهقی (1396). «بررسی مأموریت شورای امنیت در اعمال دکترین مسئوولیت حمایت»، فصلنامه پژوهش‌های حقوق تطبیقی، دوره 21، شماره 1، صص 53-79.
7.   شریفی‌، حسین و حیدر پیری (1391). «منافع ملی حیاتی در پرتو آراء قضایی بین‌المللی»، فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، دوره 4، شماره 38، صص 9-37.
8.   کدخدایی، عباسعلی و سید رضا جلیلی (1403). «استناد به امنیت ملی در رویه حقوقی بین‌المللی»، فصلنامه مطالعات حقوق عمومی، دوره 54، شماره 1، صص 1-24.
9.   میرفخرائی، سیدحسن، و پیری، صادق(1395). «استنادپذیری عهدنامه مودّت 1955 درباره تحریم‌های غرب علیه ایران»، فصلنامه مطالعات روابط بین‌الملل، دوره 9، شماره 34، صص 93-126.
 
2-7) منابع انگلیسی
 A) Articles
10. Abdullin, A. I., & Khasanova, L. A. (2017). “The concept of “essential security interests” and justification of economic sanctions under WTO law”, Revista Publicando, 4(13 (3)), 450-458.
11. Brew, R. (2019). “Exception clauses in international investment agreements as a tool for appropriately balancing the right to regulate with investment protection”, Canterbury Law Review, 25, 205-242.
12. Briese, R. (2009). “Djibouti v France: self-judging clauses before the international court of justice”, Melbourne Journal of International Law, 10(1), 308-328.
13. Coleman, A. (2003). “The International Court of Justice and highly political matters”, Melbourne Journal of International Law, 4(1), 29-75.
14. Heath, J. B. (2019). “Trade and security among the ruins”, Duke J. Comp. & Int'l L., 30, 223.
15. Menkes, M. J. (2019). “The legality of US investment sanctions against Iran before the ICJ: a watershed moment for the essential security and necessity exceptions”, Canadian Yearbook of International Law/Annuaire canadien de droit international, 56, 328-364.
16. Moon, W. J. (2012). “Essential security interests in international investment agreements”, Journal of International Economic Law, 15(2), 481-502.
17. Połatyńska, J. (2021). “Essential Security Interests of States-Some Observations on the Emerging Practice under International Law”, Eastern European Journal of Transnational Relations, 5(2), 85-92.
18. Ranjan, P. (2024). “Essential security interests in international investment law—A trend towards GATTization”, ICSID Review-Foreign Investment Law Journal, 39(3), 489-503.
19. Rose-Ackerman, S., & Billa, B. (2007). “Treaties and national security”, NYUJ Int'l L. & Pol., 40, 437.
20. Ruiz, Jason (2020). ‘‘National Security Exceptions under International Law’’, The Treaty Examiner, 0(3), 89-97.
21. Warrier, A. (2020). “The Essential Security Interest Conundrum for India”, NYUJ Int'l L. & Pol., 53, 1031.
 
B) Cases
22. Alleged Violations of the 1955 Treaty of Amity, Economic Relations, and Consular Rights (Islamic Republic of Iran v. United States of America), Provisional Measures, ICJ Rep, 2018.
23. Alleged Violations of the 1955 Treaty of Amity, Economic Relations, and Consular Rights (Islamic Republic of Iran v. United States of America), Preliminary Objection, ICJ Rep, 2021.
24. Case Concerning Oil Platforms (Islamic Republic of Iran v. United States of America), Preliminary Objection, ICJ Rep, 1996.
25. Case Concerning the Gabcikovo-Nagymaros Project (Hungary v. Slovakia), ICJ Rep, 1997.
26. Certain Iranian Assets (Islamic Republic of Iran v. United States of America), ICJ Rep, Merits, 2023.
27. Certain Iranian Assets, Preliminary Objections, Judgment, ICJ Rep, 2019.
28. Certain Iranian Assets, ICJ Rep, Separate Opinion of Judge Iwasawa, 2023.
29. Certain Questions of Mutual Assistance in Criminal Matters (Djibouti v. France), ICJ Rep, 2008.
30. Corfu Channel Case, United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland v. Albania, ICJ Rep, 1949.
31. Fisheries Jurisdiction (United Kingdom v. Iceland), ICJ Rep, Judgment of 2 February 1973.
32. Military and Paramilitary activities in and against Nicaragua (Nicaragua v. United States of America), Merits, ICJ Rep, 1986.
 
(C) Documents
33. Convention on Mutual Assistance in Criminal Matters (Djibouti and France), 1986.
34. ILC, Draft Articles on Responsibility of States for Internationally Wrongful Acts, UN Doc A/56/83 (3 August 2001).
35. Treaty of Amity, Economic Relations, and Consular Rights (Iran and USA), 1955.
36. Treaty of Friendship, Commerce, and Navigation (USA-Nicaragua), 1956.
 
[In persian]:
(A) Books
37. Piri, H. (2024). Vital National Interest & International Law, 2nd ed., Tehran: Entesharate Majd.
38. Saeed, N. (2005). ‘‘The Protection of States' Essential Security Interests in the Light of the International Court of Justice's Judgment in the Oil Platforms Case’’, in Collected Essays Regarding: The International Court of Justice's Judgment in the Oil Platforms Case. Supervised by Dr. Jamshid Momtaz, Tehran: markeze pajohesh‌haye majlse shoraye eslami.
 
(B) Articles
39. Azari, H. (2024). ‘‘The Potential Impact of the ICJ’s Judgment of Certain Iranian Assets Case on the Impending Judgment in the Case Alleged Violations of the 1955 Treaty of Amity: A Legal Analysis’’, International Law Review, 41(73), 257-278. doi: 10.22066/cilamag.2024.2024779.2527
40. Zamani, S G. and Piri, H. (2012). “Function of the Vital National Interest in Humanity Scopes of International Law: Humanitarian Law”, The Judiciarys Law Journal, 76(79), 39-71. doi: 10.22106/jlj.2012.11046
41. Savari, H; Piri, H. (2012). ‘‘Vital National Interests of States in the Shadow of the Disarmament and Arms Control Treateis’’, International Quarterly of Foreign Relations, 4(3), pp.243-286. 20.1001.1.20085419.1391.4.3.6.6
42. Seifzadeh, F; Zamani, S Gh; Savari, H; Raie Dahaghi, M. (2017). ‘‘The Study of the Mission of the Security Council to Apply the Responsibility to Protect Doctrine’’, Comparative Law Researches, 21(1), 53-79. 20.1001.1.22516751.1396.21.1.4.1
43. Sharifi Tarazkohi, H. and Piri, H. (2011). The Vital National Interest in the Light of International Judicial Procedure (Jurisprudence)”, Public Law Researsh, 14(38), 9-37.
44. Kadkhodaei, A. and Jalili, S. R. (2024). “Invoking National Security in International Legal Practice”, Public Law Studies Quarterly, 54(1), 1-24. doi: 10.22059/jplsq.2022.299679.2929
45. Mirfakhraei, S. H., Piri, S. (2016). “Study on Applicability of Amity Treaty of 1955 for Propounding the Case in the ICJ in Regard to the Western Sanctions against Iran”, International Relations Studies, 9(34), 93-126.